در دل سرسبز جنگل های هیرکانی و بر فراز کوه‌های سر به فلک کشیده سوادکوه، شهر آلاشت نگینی با ابعاد تاریخی و فرهنگی خود می‌درخشد. جایی که نه تنها به خاطر طبیعت دل‌انگیز و مناظر خیره‌کننده‌اش، بلکه به عنوان زادگاه اولین پادشاه سلسله پهلوی رضا شاه شهرت دارد. اما آنچه این شهر را به مقصدی جذاب برای گردشگران تبدیل کرده، صرفاً این عنوان تاریخی نیست؛ بلکه معماری بومی، زندگی سنتی مردمانش و موزه‌ای است که در دل خانه‌ای قدیمی رازهای دیروز را برای امروز بازگو می‌کند. در این مقاله با الی گشت همراه باشید تا شما را با موزه مردم شناسی آلاشت بیشتر آشنا کنیم.
آشنایی با موزه مردم شناسی آلاشت
در بدو ورود به شهر آلاشت، چشمان شما به خانه‌ای ۱۵۰ ساله در محله پهلوان‌خیل، در قسمت پایین شهر و در غرب آلاشت جلب خواهد شد. این بنای تاریخی که در سال ۱۳۴۸ به عنوان اولین بافت تاریخی استان مازندران در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، در سال ۱۳۸۷ به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد.
علت نامگذاری
اگرچه این خانه به نام “محله قدیمی آلاشت و محیط اطراف زادگاه رضاشاه” در فهرست آثار ملی ثبت گردیده اما حقیقت آن است که این بنای تاریخی، متعلق به عموی رضاشاه، مصطفی خان و پیش از آن متعلق به پدر رضاشاه، مرادعلی خان بوده است.
این نکته، موضوعی است که اهالی آلاشت به خوبی از آن آگاه‌اند. اما از آنجایی که مسافران و تاریخ دوستان، مشتاقانه به دنبال بازدید از خانه‌ای منسوب به رضاشاه هستند، مردم محلی نیز به این موضوع به چشم فرصتی برای جذب گردشگر و معرفی فرهنگ و هنر منطقه خود می‌نگرند.
این خانه موزه با وجود نامی که به واسطه موقعیت تاریخی‌اش پیدا کرده، در اصل پنجره‌ای رو به زندگی مردم آلاشت در گذشته است؛ معماری، سبک زندگی، ابزار و وسایل روزمره، همگی در این موزه به نمایش درآمده تا بازدیدکنندگان را با خود به سفری در زمان ببرد.
اطلاعات ضروری
برای رسیدن به موزه مردم شناسی آلاشت پس از ورود به شهر آلاشت، به سمت قسمت پایین شهر و محله پهلوان‌خیل حرکت کنید. این محله در انتهای جاده پایین آلاشت و در غرب شهر واقع شده است. جاده به گونه‌ای طراحی شده که شهر را از پایین دور زده و شما را به قلب این محله تاریخی هدایت می‌کند.
- آدرس: استان مازندران، شهرستان سوادکوه، شهر آلاشت، محله پهلوان‌خیل، خانه جد رضاشاه پهلوی.
- سال تأسیس موزه: اواخر سال ۱۳۸۷
- نوع موزه: مردم‌شناسی، خانه موزه
- شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران: ۸۶۷
- تاریخ ثبت در فهرست آثار ملی ایران: ۱۹/۰۴/۱۳۴۸ ه. خورشیدی
- مختصات جغرافیایی: E 52°۵۰’۰۹.۶۷″ N 36°۰۴’۰۰.۷۶″
- ارتفاع از سطح دریا: ۱۶۸۹ متر
پیشینه موزه آلاشت
پیشینه ساختمانی که امروز آن را به عنوان موزه مردم شناسی آلاشت می‌شناسیم به دوران قاجار بازمی‌گردد. مؤسس و بانی اولیه این عمارت فردی قدرتمند به نام آقای مرادعلی خان بود. مرادعلی خان که از افراد بانفوذ منطقه به شمار می‌آمد در دوران قاجار و همزمان با صدر مشروطیت این خانه را بنا نهاد.
نکته قابل توجه آن است که مرادعلی خان، پدربزرگ رضاشاه میرپنج (از طرف پدر) بود که در سال ۱۸۵۶ میلادی در جریان جنگ هرات کشته شد. پس از او، این عمارت در اختیار مصطفی خان، برادر عباسعلی خان (پدر رضاشاه)، قرار گرفت و بدین ترتیب، این خانه بخشی جدایی‌ناپذیر از تاریخ خاندان پهلوی شد.
اگرچه شهرت امروز این بنا به دلیل تولد رضاشاه پهلوی در آن است، اما باید در نظر داشت که هسته اولیه و بافت قدیمی آن، یادگاری ارزشمند از معماری بومی عصر قاجار است.
تولد دوباره در دهه چهل: از تخریب تا ثبت ملی
تاریخ این عمارت در طول زمان دستخوش تغییرات فراوانی شد. متأسفانه طبقه دوم این ساختمان در سال ۱۳۳۶ بر اثر زمین‌لرزه دچار تخریب شد و آسیب جدی دید.
اما نقطه عطف توجه به این بنا در سال ۱۳۴۸ اتفاق افتاد. به دستور وزارت دربار وزارت فرهنگ و هنر وقت، خانه پدری رضاشاه را خریداری کرد. همزمان در همان سال، محله قدیمی روستای آلاشت (که بعدها به شهر تبدیل شد)، با شماره ۸۶۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و به عنوان تنها بافت تاریخی استان مازندران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد.
در فاصله سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۳، طبقه دوم موزه بر اساس بافت قدیمی اصلی با دقت تمام بازسازی شد، بدون آنکه تغییری در شاکله و بافت تاریخی آن ایجاد شود.
در سال ۱۳۵۳، این خانه تاریخی به عنوان یک ساختمان فرهنگی احیاء شد و با عنوان «موزه رضا شاه پهلوی» افتتاح شد و تا سال ۱۳۵۸ فعالیت خود را ادامه داد.
فراز و نشیب پس از انقلاب: از مدرسه تا موزه مردم‌شناسی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این ساختمان دستخوش کاربری‌های مختلفی شد که متأسفانه هر یک آسیب‌هایی را به دنبال داشت. برای مدت یک سال (اواخر دهه ۵۰)، این مکان به عنوان دبیرستان مورد استفاده قرار گرفت و در همین دوره بدترین تخریب‌ها در ساختار داخلی موزه مردم‌شناسی آلاشت اتفاق افتاد.
در سال ۱۳۵۹ ساختمان به وزارت آموزش و پرورش سپرده شد و پس از آن، به کتابخانه عمومی آلاشت تغییر کاربری داد. با وجود اهمیت تاریخی بنا، تلاش‌ها برای احیای آن به عنوان موزه مدتی به نتیجه نرسید.
سرانجام، در سال ۱۳۸۷ و با تلاش و همیاری شهرداری و اهالی فرهنگ‌دوست شهر آلاشت، ساختمان کار خود را به عنوان یک نمایشگاه مردم‌شناسی برای نمایش هویت بومی منطقه آغاز کرد.
این تلاش‌ها نتیجه داد و پس از سفر رئیس جمهور وقت، این ساختمان به عنوان یکی از مصوبه‌های دولت نهم شناخته شد. در نهایت، با تجهیز و مرمت کامل، در سال ۱۳۸۸ به صورت رسمی با عنوان جدید و معاصر خود یعنی موزه مردم‌شناسی شهر آلاشت افتتاح شد و مسیر فرهنگی خود را به صورت تخصصی ادامه داد.
معماری، تلفیقی از اصالت و سادگی
عمارت موزه خود گواه معماری سنتی منطقه است. بنایی دو طبقه که بر زمینی به ابعاد ۱۸ در ۱۸ متر بنا شده، با خرپای چوبی و سقفی که در ابتدا نیز چوبی بوده و بعدها به شیروانی تبدیل شده، جلوه‌ای خاص به خود گرفته است. در مرکز حیاط، درختی از گلابی وحشی، نمادی از طراوت و زندگی، به استقبال بازدیدکنندگان می‌آید.
فضاهای داخلی و مسیر بازدید
با ورود به عمارت، اتاق شماره یک موزه در سمت راست و اتاق دفتر موزه در سمت چپ قرار گرفته‌اند. برای تجربه‌ای کامل از بازدید پیشنهاد می‌شود پس از بازدید از دفتر، مسیر خود را از طریق پله‌ها به سمت طبقه بالا ادامه دهید.
پس از گشت و گذار در طبقه اول با بازگشت به طبقه همکف از طریق پله‌های دیگر می‌توانید اتاق‌های طبقه اول را نیز مشاهده کنید. در گوشه‌ای از حیاط، اتاقی که زمانی مطبخ و انبار خانه بوده و در ضلع جنوب غربی بنا، سرویس بهداشتی، گوشه‌هایی از زندگی روزمره ساکنان پیشین را به تصویر می‌کشند.
گنجینه‌ای از ابزار زندگی سنتی
در این موزه، شما نه تنها شاهد معماری و فضای خانه‌ای قدیمی و سنتی خواهید بود بلکه فرصتی برای از نزدیک دیدن ابزارهای زندگی مردمان کهن آلاشت پیدا می‌کنید. از انواع ابزارهای ریسندگی که هنر دست زنان این دیار را نشان می‌دهد، تا ظروف فلزی و چوبی که در آشپزخانه و سفره‌هایشان جای داشتند.
چراغ‌های نفتی و گردسوز که روشنایی‌بخش شب‌هایشان بود، داس و تبر برای کشاورزی و دامپروری، و ابزارهای حساب و کتاب مانند ترازو و چرتکه، همگی در این موزه گردآوری شده‌اند تا تصویری زنده از تلاش و خلاقیت گذشتگان ارائه دهند.
اشیای اهدایی اهالی
بخش قابل توجهی از اشیای این موزه حاصل هدایای سخاوتمندانه اهالی فهیم آلاشت است که عشق و تعلق خاطرشان به زادگاهشان را به نمایش گذاشته‌اند. بخشی دیگر نیز توسط سازمان میراث فرهنگی از تهران و دیگر استان‌ها به این مجموعه افزوده شده است.
آقای رستمیان، مدیر محترم موزه، با اشتیاق فراوان بیان می‌کنند که “ما با داشته‌های تاریخی و طبیعی آلاشت ایجاد جذابیت می‌کنیم و در عمل برای موزه تبلیغ می‌کنیم.” این جمله، نشان از دغدغه و تلاش بی‌وقفه برای معرفی این گنجینه به همگان دارد.
مقصد گردشگری، فراتر از موزه
همان‌طور که آقای رستمیان اشاره می‌کنند داشته‌های آلاشت تنها به موزه محدود نمی‌شود. گردشگرانی که به این نگین کوهستانی سفر می‌کنند در کنار عبور از کوچه‌پس‌کوچه‌های زیبا، لذت بردن از طبیعت بکر و سرسبز، تماشای دره‌هایی که گاه در آغوش ابرها فرو می‌روند، امکان رصد ستارگان در رصدخانه آماتوری ایران، و تحسین خانه‌های خشتی با سقف‌های چوبی، بازدید از موزه مردم‌شناسی را نیز در برنامه خود قرار می‌دهند.
این موزه، با روایت داستان زندگی مردمانش، بر غنای تجربه سفر با تور به شهر آلاشت می‌افزاید و خاطره‌ای ماندگار در ذهن بازدیدکنندگان خلق می‌کند
رمز و رازهای گهواره و چکمه
شاید نام آلاشت، ناخودآگاه شما را به یاد رضا شاه پهلوی بیندازد و همین موضوع باعث شده تا دو شیء خاص در موزه مردم شناسی آلاشت دستمایه داستان‌ها و باورهای عامیانه جالبی شوند که جذابیت بازدید از موزه را دوچندان می‌کند. بسیاری از بازدیدکنندگان، گهواره‌ای قدیمی و چکمه‌ای نظامی را متعلق به شخص رضا شاه می‌دانند و با کنجکاوی خاصی به تماشای آن‌ها می‌پردازند.
اما حقیقت چیز دیگری است! گهواره‌ای که در موزه می‌بینید، هدیه‌ای از اهالی خونگرم آلاشت است که سخاوتمندانه به موزه اهدا شده و چکمه‌های نظامی نیز به پسرعموی ایشان، سرتیپ همت‌الله پهلوان تعلق دارد. این اشتباهات شیرین، خود بخشی از جذابیت موزه شده و کنجکاوی هر بازدیدکننده‌ای را برمی‌انگیزد تا با دقت بیشتری به داستان هر شیء گوش فرا دهد.
گنجینه‌ای از زندگی روزمره و هنر دست آلاشتی‌ها
موزه مردم شناسی آلاشت با نمایش ابزار و وسایلی که مستقیماً از دل زندگی روزمره و صنایع دستی مردمان آلاشت بیرون آمده‌اند، شما را به سفر در زمان دعوت می‌کند. سال گذشته، بیش از ۳۵ هزار نفر از این گنجینه بی‌نظیر بازدید کرده‌اند که نشان از استقبال چشمگیر از آن دارد.
در این موزه، تنها اشیای نیستند که روایتگر تاریخند؛ بلکه هر گوشه از آن، حکایتی از شیوه زندگی، کار و خلاقیت مردمانی را بازگو می‌کند که در هماهنگی کامل با طبیعت زندگی می‌کرده‌اند. از منبرهای چوبی قدیمی حسینیه‌های آلاشت و همان چکمه‌های نظامی سرتیپ همت‌الله پهلوان گرفته، تا سماورهای قدیمی سوسوزن، چراغ‌های نفتی نوستالژیک، کتری‌های مسی براق، پارچ‌های چوبی دست‌ساز و آفتابه‌لگن‌های عتیقه که هر یک داستانی برای گفتن دارند.
اما قدیمی‌ترین شیء موزه، که قدمتی ۳۵۰ ساله دارد، نردبانی چوبی به نام «کاتی» (به معنای بخش‌بخش) است. این نردبان خاص، از چوب درخت گلابی وحشی ساخته شده که هنوز هم نمادی از آن در حیاط موزه خودنمایی می‌کند و گویی ریشه‌های خود را به اعماق تاریخ آلاشت رسانده است.
حکایت چوب و زندگی در دل جنگل‌های راش
یکی از نکات بارز و چشمگیر در موزه مردم شناسی آلاشت، فراوانی و تنوع اشیای چوبی است. دلیل این امر، به طبیعت سرسبز و جنگلی منطقه بازمی‌گردد؛ حضور بی‌شمار درختان راش در جنگل‌های اطراف، مردمان آلاشت را به سمت استفاده از چوب در ساخت اکثر لوازم زندگی سوق داده است.
جالب است بدانید در این منطقه، برخلاف بسیاری از نقاط ایران، مس و مسگر نداشته‌ایم، بنابراین چوب به ماده‌ای اصلی برای ساخت ظروف و ابزار تبدیل شده است. از جمله این ساخته‌های چوبی منحصر به فرد می‌توان به «تُلُم» یا همان مشک چوبی اشاره کرد.
تلم با خالی کردن تنه درخت ساخته می‌شده و برای جداسازی چربی شیر مورد استفاده قرار می‌گرفته است؛ نمونه‌ای بارز از خلاقیت و هوشمندی آلاشتی‌ها در بهره‌برداری از منابع طبیعی. همچنین «جوله»، پارچ‌های چوبی دست‌سازی با ابعاد مختلف است که در این موزه قابل مشاهده بوده و شاهد هنر اهالی در استفاده بهینه از چوب هستند.
موزه آلاشت در حال تخریب
اما در کنار همه این زیبایی‌ها و جذابیت‌ها نکته‌ای وجود دارد که قلب هر دوستدار میراث فرهنگی را به درد می‌آورد. متأسفانه محوطه قدیمی آلاشت که به عنوان اولین و تنها اثر بافت تاریخی استان مازندران به ثبت ملی رسیده، در حال تخریب است.
این گنجینه ملی که بخش جدایی‌ناپذیری از هویت تاریخی ماست نیازمند توجه و مراقبت فوری است تا برای نسل‌های آینده نیز پابرجا بماند. امید است با گزارش‌هایی که به زودی در این زمینه ارائه خواهد شد قدمی در جهت حفاظت از این میراث ارزشمند برداشته شود.
بهترین زمان بازدید
آلاشت به دلیل قرارگیری در ارتفاع، دارای آب و هوای سردی است. اواخر بهار، تابستان و اوایل پاییز بهترین زمان‌ها برای سفر هستند. در این فصول طبیعت منطقه سرسبز و دلپذیر است و دسترسی به شهر آسان‌تر است.
اگرچه پوشش برفی آلاشت بسیار زیباست، اما مسیرهای دسترسی می‌تواند با محدودیت‌هایی همراه باشد و هوای داخل ساختمان موزه بسیار سرد خواهد بود.
ساعات کاری و نحوه دسترسی
- آدرس: استان مازندران، شهرستان سوادکوه، شهر آلاشت، خیابان موزه.
- ساعات بازدید: معمولاً موزه در تمامی روزهای هفته به جز ایام سوگواری رسمی باز است. توصیه می‌شود پیش از سفر، ساعات دقیق بازدید را از منابع رسمی محلی یا وب‌سایت‌های گردشگری بررسی کنید.
- قیمت بلیط: هزینه ورودی موزه معمولاً برای گردشگران داخلی مبلغ ناچیزی است که صرف نگهداری و توسعه موزه می‌شود.
نکات مهم هنگام بازدید
- خیابان‌ها و محوطه بیرونی آلاشت کوهستانی و سنگ فرش است. حتماً کفش راحت برای پیاده‌روی به همراه داشته باشید.
- حتی در تابستان نیز هوای آلاشت به ویژه در عصرها می‌تواند خنک باشد. یک ژاکت سبک همراه داشته باشید.
- عکاسی در محوطه موزه معمولاً مجاز است، اما برای عکاسی حرفه‌ای یا فیلمبرداری با تجهیزات خاص، باید مجوز از مدیریت موزه دریافت شود.
- موزه اغلب دارای راهنماهای محلی است که دانش عمیقی نسبت به اشیاء و تاریخ شفاهی آلاشت دارند. استفاده از توضیحات آن‌ها تجربه شما را کامل‌تر خواهد کرد.
دیدنی های اطراف موزه آلاشت
بازدید از موزه مردم‌شناسی می‌تواند یک نیم‌روز از سفر شما به آلاشت را پر کند. اما این شهر کوچک کوهستانی دیدنی‌های دیگری نیز دارد که نباید از قلم انداخت.
۱. رصدخانه آلاشت (بزرگترین در مازندران)
در ارتفاعات آلاشت، رصدخانه اخترشناسی آن قرار دارد که از معروف‌ترین جاذبه‌های این شهر است. این رصدخانه نه تنها برای علاقه‌مندان به نجوم جذاب است، بلکه موقعیت آن در بالاترین نقطه، چشم‌انداز خیره‌کننده‌ای از ابرها و کوهستان را فراهم می‌آورد.
۲. خانه پدری رضاشاه
نزدیک به موزه، ساختمان خانه‌ای قرار دارد که گفته می‌شود رضاشاه پهلوی در آن متولد شده است. این خانه قدیمی با معماری بومی توجه گردشگران علاقه‌مند به تاریخ معاصر را جلب می‌کند.
۳. بافت تاریخی و مسجد امام حسین آلاشت
قدم زدن در کوچه‌های سنگفرش آلاشت، خود به تنهایی یک تجربه فرهنگی است. بافت قدیمی شهر به خوبی حفظ شده و مسجد جامع آلاشت با سقف شیروانی و معماری اصیل خود یکی از مراکز مهم تاریخی و مذهبی شهر است.
جمع بندی
در این مقاله از الی گشت به معرفی یکی از جاذبه‌های فرهنگی تاریخی شمال کشورمان یعنی موزه مردم شناسی آلاشت در استان مازندران پرداختیم. این خانه موزه با وجود نامی که به واسطه موقعیت تاریخی‌اش پیدا کرده، در اصل پنجره‌ای رو به زندگی مردم آلاشت در گذشته است. معماری، سبک زندگی، ابزار و وسایل روزمره، همگی در این موزه به نمایش درآمده تا بازدیدکنندگان را با خود به سفری در زمان ببرد. اگر به بازدید از مکان‌های تاریخی علاقه‌مندید حتماً در سفر خود به آلاشت از این موزه دیدن کنید.
سؤالات متداول
موزه مردم شناسی آلاشت کجاست؟
این موزه در استان مازندران، شهرستان سوادکوه، شهر آلاشت و محله پهلوان‌خیل واقع شده است.
بهترین زمان بازدید از موزه مردم شناسی آلاشت چه موقعی است؟
اواخر بهار، تابستان و اوایل پاییز بهترین زمان‌ها برای سفر به این منطقه هستند.
آیا بازدید از موزه مردم شناسی آلاشت رایگان است؟
خیر بازدید از این موزه رایگان نیست و باید مبلغی کم برای ورود پرداخت کنید.