آیا هواپیما دنده عقب دارد؟
این سوال هم یکی از آن پرسش های عجیب و جالبی است که ممکن است برای افراد کنجکاو پیش بیاید! به نظرتان هواپیما دنده عقب دارد؟ وقتی هواپیما در آشیانه قرار دارد (پارک کرده!) و می خواهد به سمت باند حرکت کند چطور به سمت عقب حرکت می کند؟ آیا هواپیما دنده عقب دارد و می تواند با استفاده از نیروی موتور (مثل اتومبیل) به سمت عقب حرکت کند؟ اگر بخواهیم جوابی کوتاه به این سوال بدهیم باید بگوییم بله! اکثر هواپیماها دنده عقب دارند و می توانند هنگام حرکت روی باند فرودگاه و قبل از تیک آف دنده عقب بروند. اما به دلایلی بسیاری از هواپیماها این کار را انجام نمی دهند. با الی گشت همراه باشید تا در مورد دنده عقب هواپیما بیشتر بدانیم.
دنده عقب هواپیما یا سیستم رانش معکوس
مطالب مرتبط: آیا هواپیما برف پاک کن دارد؟! آیا هواپیما بدون چرخ هم می تواند فرود بیاید؟
سیستم رانش معکوس یا معکوس کننده نیروی موتور (Thrust Reversal System) در بسیاری از هواپیماهای مسافربری (و غیرمسافری) وجود دارد. رویه کلی این سیستم به این صورت است که با هدایت جریان هوای خروجی اگزوز به طرفین و جلو باعث عقب رفتن هواپیما در باند فرودگاه می شود. در سیستم رانش معکوس، نیروی موتور هواپیما به طور موقت به سمت جلو منحرف می شود؛ در نتیجه نیروی موتور به سمت جلو وارد می شود و منجر به عقب رفتن هواپیما در باند فرودگاه می شود. هنگامی که هواپیما در آشیانه فرودگاه قرار دارد و می خواهد برای پرواز آماده شود با دنده عقب رفتن در مسیر باند پرواز قرار می گیرد. اما یکی از مهمترین کاربردهای سیستم رانش معکوس هنگام فرود است: هنگامی که هواپیما در حال فرود در باند است با استفاده از این سیستم می تواند سرعت خود را کاهش دهد؛ سیستم رانش معکوس با انحراف نیروی موتور به سمت جلو، شتاب و سرعت هواپیما را می گیرند و در نتیجه باعث توقف آن می شود. این فرآیند به ویژه در باندهای فرودگاه کوچک و کوتاه کاربرد مفیدی دارد.
چرا هواپیما از دنده عقب استفاده نمی کند؟
همان طور که در بالا اشاره کردیم هر هواپیمایی که دارای سیستم ریورس باشد از لحاظ تئوری قادر به دنده عقب رفتن است، اما هواپیماهای مسافربری و تجاری به دلایل مختلف از دنده عقب استفاده نمی کنند. دلایل ممنوعیت استفاده از دنده عقب هواپیما عبارتست از:
- وقتی هواپیما دنده عقب می رود به دلیل فشار و نیروی زیاد موتور باعث بلند شدن شن و ماسه و اشیاء کوچک روی باند می شود. به همین دلیل می تواند سلامتی و امنیت کارکنان پرواز یا افرادی که در آن حوالی قرار دارند را به خطر بیاندازد. هواپیماهای مسافربری در اکثر موارد توسط وسایل نقلیه ای به نام پوش بک (Pushback tug) جابجا می شوند.
- اگر هواپیما در روی زمین از سیستم رانش معکوس استفاده کند این احتمال وجود دارد که شن و ماسه روی باند به داخل موتور هواپیما کشیده شود و باعث آسیب زدن به تجهیزات داخلی و موتور آن شود.
- خلبان ها در اکثر مدل های هواپیما قادر به دیدن پشت هواپیما نیستند (هواپیما آینه بغل ندارد!)، بنابراین نداشتن دید کافی نیز یکی از دلایل ممنوعیت دنده عقب رفتن هواپیماست. اگر هواپیما بدون داشتن دید مناسب در باند دنده عقب برود ممکن است خطراتی ایجاد کند. به همین دلیل لازم است خلبان با افرادی روی باند در تماس باشد.
- درست است که برخی هواپیماها دنده عقب دارند، اما استفاده از سیستم رانش معکوس سوخت زیادی مصرف می کند. بنابراین از لحاظ اقتصادی به صرفه تر است که هواپیماها توسط یدک کش های پوش-بک به سمت عقب هل داده شوند.
- معکوس کردن نیروی موتور و دنده عقب هواپیما، سرو صدای بسیار بلندی ایجاد می کند. البته به طور معمول روی باند فرودگاه سر و صدای زیادی وجود دارد، اما صدای معکوس کردن نیروی موتور بیش از حد بلند است و می تواند باعث آلودگی صوتی آزاردهنده ای شود. از آنجا که باند فرودگاه به ترمینال ها و ساختمان های فرودگاه نزدیک است هواپیماها معمولا اجازه استفاده از دنده عقب را ندارند.
پوش بک چیست؟
خب، در بالا گفتیم که به دلایل مختلف خلبان ها از سیستم دنده عقب هواپیما استفاده نمی کنند. برای حرکت هواپیما روی باند فرودگاه معمولا از وسیله ای به نام یدک کش استفاده می شود. این یدکش کش ها با وارد کردن نیرو به هواپیما آن را به عقب هل می دهند و در واقع، همان کار دنده عقب هواپیما را انجام می دهند. استفاده از تراکتورها یا یدک کش های پوش-بک ((pushback tugs برای حرکت هواپیما و به عقب هل دادن آن روشی بسیار کارآمد و به صرفه است. این یدک کش ها هواپیما را از آشیانه به باند فرود حرکت می دهند و آن را از نزدیکی ترمینال و ساختمان های فرودگاه دور می کنند.
در فرودگاه های شلوغ و پرازدحام از پوش بک برای جابجا کردن هواپیما و دور کردن آن از سایر هواپیماها و تجهیزات نیز استفاده می شود. هنگامی که هواپیما به اندازه کافی از سایر موانع دور شد، خلبان با راننده یدک کش تماس می گیرد و هماهنگی های لازم را برای انجام پوش-بک یا همان دنده عقب را انجام می دهد. از آنجا که هواپیما آینه بغل ندارد و خلبان دید کافی از پشت سر هواپیما ندارد، راننده یدک کش وظیفه هدایت و راهنمایی خلبان را بر عهده می گیرد.
قبلا لازم بود که اکثر هواپیماها در طول پوش-بک یک نوع پین قفل کننده (locking pin) را به طور موقت به چرخ هواپیما متصل کنند. با این حال، امروزه این امر مثل سابق ضروری نیست و برخی ایرلاین ها و برخی هواپیماهای خاص ممکن است همچنان این کار را انجام دهند. در صورتی که از پین قفل کننده استفاده شود لازم است قبل از تکمیل فرآیند پوش-بک و قرارگرفتن هواپیما در مسیر باند از روی هواپیما برداشته شود.