میراثی از یاد رفته به نام ارگ حکومتی اراک

ارگ حکومتی اراک

یکی دیگر از عمارت های تاریخی متعلق به دوران حکومت قاجاریه و سلطنت فتحعلی شاه قاجار، ارگ حکومتی اراک است که به برج شیشه نیز شهرت دارد و در بافت قدیمی این شهرستان واقع شده است. ارگ حکومتی اراک یکی از بناهای تاریخی این شهر است که در سال ۱۲۳۱ هجری قمری بنا شد. این بنا در واقع مرکز حکومت شهر و محل سکونت حاکم شهر بود. در سال ۱۳۰۹ که ناصرالدین شاه در سفر خود به عراق عجم که در سال ۱۳۰۹ انجام گرفت، در این ارگ سکونت یافت و در کتاب سفرنامه خود که این بنا را توصیف کرده است این چنین می گوید که از طبقه بالای آن به شهر مشرف بود و می توانست آن در نظر بگیرد. هر چند که در حال حاظر از ارگ حکومتی اراک غیر از بخشی از بنای منزل سپهدار چیزی از آن باقی نمانده است. این مجموعه با مشورت یوسف خان گرجی و در زمان ساخت نخستین پایه‌های شهر اراک در زمان فتحعلی شاه احداث شد. در ادامه این مطلب با جزییات بیشتری به توصیف این بنا می پردازیم پس با الی گشت همراه باشید.

مطالب مرتبط:
حمام چهارفصل، حمامی تاریخی در اراک
بازار اراک، بازاری تاریخی و متقارن
خانه حسن پور، خانه ای تاریخی در اراک

ارگ حکومتی اراک در بافت قدیمی و در خارج از بخش اصلی شهر، در قسمت شمالی آن قرار داشته است. این بنای اداری و حکومتی دارای مساحت گسترده با فضاهای مختلفی بوده است. این بنای تاریخی از قسمت اداری و خانه سپهدار تشکیل شده است که امروزه از اکثر آن دیگر اثری باقی نیست و به سال ۱۲۳۱ هجری شمسی بر می گردد. مساحت ارگ حکومتی اراک با توجه به نوشته سالنامه معارف عراق برابر یک و نیم قطعه زمین یا یک و نیم برابر یکی از قطعات واقع در بافت قدیمی این شهر  بوده است. این بنا از فضاهای اداری ،نظامی و پذیرایی تشکیل شده است و در کل چهارچوب ساختاری اولیه و اصلی شهر قدیم اراک که به نام سلطان آباد بوده است، از چهار بخش اصلی تشکیل شده بود:

• بازار مرکز شهر
• محله مسکونی حصار که در غرب بازار قرار گرفته است
• محله مسکونی قلعه که در شرق بازار قرار گرفته است
• عمارت‌های دیوانی شامل برج شیشه، منزل سپهدار اعظم، عمارت نظمیه و ….

سلطان آباد دارای نقشه چهار گوش بوده و آخرین نمونه شهر سازی ایرانی، اسلامی در آن لحاظ شده بود، ناحیه شمال غربی آن مقر حکومتی یا همان مجموعه ارگ حکومتی قرار داشت. این مقر با دیواری از بدنه شهر جدا می‌شد و در واقع  در خارج از چها چوب اصلی شهر سلطان آباد قرار گرفته بود. مقر حکومتی یا ارگ حکومتی، جایگاه مرکز حکومت و محل سکونت حاکم و دیوانیان و همچنین برخی نهادهای حکومتی بود. از مجموعه بزرگ ارگ حکومتی اراک  تا سال ۱۳۴۰ فقط عمارت نظمیه ، خانه سپهدار و برج شیشه باقی مانده بود.

برج شیشه که به صورت دوازده ترکی بود از سه طبقه جدا از هم ساخته شده بود. دو طبقه بالای برج شامل تزئینات کاشی کاری و آجری بود و کف آن به شکل بیضی ساده شده که قطر بزرگ آن ۱۲ متر و قطر کوچک آن ۸ متر بود. این برج به خاطر وجود تزئینات کاشی با طرح‌های لوزی شکل که در آن وجود داشت، در هنگام تابش آفتاب درخشندگی خاصی از دور داشت که به همین دلیل به برج شیشه معروف شد. امروزه بهمنظور یادبود، نمادی از این برج و در ابعاد کوچک ‌تر در جنب میدان سرداران شهر اراک ساخته شده ‌است. مجموعه ارگ حکومتی اراک به دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی، توسط سازمان میراث فرهنگی در۳۰ مه ۱۹۷۶ میلادی و سال ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. . این اثر همچنین در سال ۱۳۶۱ با وجود ارزش و قدمتی که دارا بود، به کلی از بین رفت و امروزه فقط پایه ها و قسمتی از زیر زمین منزل سپهدار از این تاریخی و فرهنگی عظیم باقی مانده است.

می توانید موقعیت مکانی ارگ حکومتی اراک را در نقشه گوگل زیر ببینید و برای خود نشانه گذاری کنید.

در حال حاظر از این بنا به عنوان کتابفروشی استفاده می گردد. بخش های مهم ارگ حکومتی شمل: تالار آینه خانه، برج قلعه فرنگی، اندرون امیر، حوضخانه، دیوانخانه، تالار کرناخانه، زیر خانه و مسجد ارگ می باشد. اگر روزی به اراک سفر کردید و قصد بازدید از مجموعه ارگ را داشتید، حتما سری به مکان های دیدنی دیگر این شهر نیز یزنید.

مجموعه بازار اراک، حمام چهار فصل، مدرسه سپهداری، منزل تاریخی حسن‌پور (موزه صنایع دستی)، بقعه پیر مرادآباد، قلعه‌ی حاج وکیل (عمارت کلاه ‌فرنگی)، موزه سلطان آباد، موزه مردم شناسی، کلیسای مسروپ مقدس، کلیسای امانوئیل، کاروانسرای شاه عباسی، خانه‌ی حاج‌ حسین خاکباز (موزه‌ی مفاخر)، خانه آقا محسن عراقی، خانه حسن پور، خانه دمسازعراقی، کاروانسرای شاه عباسی، موزه تنوع زیستی، موزه سنگ و گوهر، موزه بزرگ اراک، موزه مفاخر، امامزاده محمد عابد، امامزاده عبدالله و آمنه خاتون، مقبره آقا نورالدین و  خانه مستوفی الممالک از مکانهای دیدنی دیگر این شهر می باشد که توصیه می شود به دیدن آنها نیز بروید و از دیدن آنها دراین شهر تاریخی لذت ببرید.