تپه حصار، یادگار تمدن ۶۰۰۰ ساله ایران

سایت باستان شناسی تپه حصار

تپه حصار در دو کیلومتری شهر دامغان قرار دارد و در استان سمنان واقع شده است. بررسی های باستان شناسی بیان گر آن است که قدمت تمدن در این تپه قدیمی به اواسط هزاره پنجم قبل از میلاد مسیح بازمیگردد و تا ۱۷۰۰ قبل از میلاد مسیح نیز زندگی در آن جریان داشته است اما از آن زمان به بعد خالی از سکنه شده و دیگر کسی در آن زندگی نکرده است. این تپه از سال ۱۹۳۰ میلادی مورد کاوش قرار گرفت وهنور برخی از رازهای آن پنهان مانده است. برای آشنایی بیشتر با این تپه تاریخی با الی گشت همراه شوید.

آغاز کاوش در تپه حصار

مطالب مرتبط:
آشنایی با تپه تاریخی تورنگ تپه گرگان
سفر به دامغان، شهر صد دروازه اشکانیان

در دهه ۱۹۳۰ میلادی دکتر اشمیت باستان شناسی آلمانی تپه حاصر را کاوش مرد و کشفیات ارزشمندی در آن به دست آورد. یکی از مهم ترین دستاوردهای او کشف قلعه ای بود که شواهد آن نشان می داد این محوطه توسط افرادی به آتش کشیده شده است. در میان بقایای سوخته این قلعه اجساد مثله شده ای کشف شد که بعدها اشمیت دریافت با تهاجم نخستین پدید آورندگان عصر آهن در ایران به طرز وحشیانه قطعه قطعه شده اند. اگر چه او کاوش را نیمه کاره گذاشت و قلعه را زیر خاک مدفون کرد اما با گسترش کشاورزی بخشی از آن ها نابود شده اند.

تپه حصار در دوره دیگر در سال های ۱۳۵۵ و ۱۳۷۳ مجدد مورد بررسی باستان شناسان قرار گرفت. در این حفاری ها سه طبقه اصلی حفاری شد که هر طبقه شامل چند لایه باستانی می باشد. در ادامه به بررسی مختصر این سه لایه می پردازیم.

حصار یک

قدمت این دوره به بین سال های ۴۲۰۰ تا ۳۵۰۰ قبل از میلاد مسیح باز می گردد و معرف اولین ساکنان منطقه می باشد. سفال حصار یک سفالی نخودی رنگ است که احتمالا از سیلک ۲ یا چشمه علی مشتق شده و به تدریج تحت نفوذ سفال های نخودی رنگ قرار گرفته است. تمدن حصار همان تمدنی است که نام آن از این دوره تپه حصار گرفته شده است و ارتباطی با طبقات بعدی تپه حصار ندارد. تمدن حصار نشان دهنده تمدن سفال نخودی رنگ در این منطقه می باشد. در ساخت خانه های آن از نظم خاصی استفاده نشده و نقشه مشخصی نیز ندارند.

حصار دو

زندگی برای سال های کوتاهی در حصار دو جریان داشته و در این لایه سفال خاکستری رنگ و با پایه بلند و لبه هموار و کف صاف مشاهده می شود. آثار این دو دوره با یکدیگر شباهت هایی دارد و اما کاملا با یکدیگر متفاوت هستند. در این دوره خانه ها اکثرا چهار گوش ساخته شده و یک اتاق مرکزی به عنوان آشپزخانه یا اتاق نشیمن مشاهده می شود. اتاق دیگر بدون رعایت کردن نظم مشخصی در اطراف آن ساخته شده اند.

حصار سه

درباره تاریخ این دوران نظریه های متفاوتی وجود دارد برخی آن را متعلق به دوران دوران آکاد در بین النهرین می دانند اما گروهی دیگر می گویند قدمت این طبقه نمی تواند قدیمی تر از ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد باشد. آثار در این دوران دچار تحول عظیمی شده اند و ساختمان سوخته نیز متعلق به این دوران می باشد.

سرگذشت مردم منطقه

ساکنان هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح در این منطقه به ساخت اشیا سفالی می پرداختند و با ساخت چرخ سفال گری و قالب گیری در صنایع فلزی دگرگونی را در این صنعت ایجاد کردند. سبک ساخت بعضى‌ اشیاء نیز از تمدن چشمه ‌على به تمدن حصار ادامه یافت اما روى هم رفته عوامل و عناصر جدیدى نیز در این تمدن نمایان شده که قبلا وجود نداشته است؛ به ‌خصوص در صنعت سفال تغییرات کلى در این دوران مشاهده مى ‌شود. در مسیر تهران به مشهد می توان این منطقه را دید که شاهراه جاده ابریشم نیز از آن عبور می کرده است.

در کاوش های صورت گرفته توسط اشمت مشخص شد یکی از معروف ترین بناهای تپه حصار در پشت خط راه آهن امروزی قرار دارد. این ساختمان را می توان مهم ترین بخش حصار دانست که  بر اثر به‌ آتش کشیده شدن از میان رفته است و مشخص نیست توسط حمله کدام‌ یک از مهاجمان از میان رفته است. در کاوش ‌های اشمیت در این ساختمان مقادیر فراوانی اشیای طلایی، نقره ‌ای، سربی و انواع زیادی مهرها به همراه ۱۱جسد سوخته مچاله شده و صدها پیکان سنگی به ‌دست آمده که نشان از یک جنگ خونین دارد.

بررسی ها همچنان نشان می دهد که تپه حصار دارای یک منطقه صنعتی بوده است. این منطقه چنان آلودگی ایجاد کرده بود که آثار آن تا ۱۰۰ متر دورتر نیز قابل مشاهده است. در اواسط این دوره صنعت فلزسازى نیز با پیشرفت شگرفی مواجه شد. بشر توانست که مس را ذوب کند و براى کاربردهای مختلف قالب ‌گیرى کند و این قسمت از ایران در این وقت وارد عصر مس شد و مورد استفاده این فلز را در این ناحیه بسیار زیاد دیده می شود. قبرهاى مسى تقریبا به‌ کلى جایگزین ادوات سنگى دوران‌هاى قبلى شد و چاقوها و قلم ‌هاى مسى زیادی ساخته شد و انواع مختلف سوزن ‌ها و درفش‌ هاى مسى باعث از بین رفتن سوزن‌ها و درفش‌هاى استخوانى گردی سابق شد.

به طور کلی می توان چنین گفت که مردم در آن زمان از زندگی آرامی برخوردار بودند چرا که اسلحه های زیادی در آن به جا نمانده است. از دیگر ویژگی های مردم این منطقه این است که مردگان خود را به نحوی دفن می کردند که پاهایشان به رو به سمت غروب خورشید داشته باشد و به نحوی می توان گفت خورشید نماد ارزشمندی برای آن ها بوده است. علاوه بر این هنگام دفن آن ها اشیا زیادی را نیز همراهشان به خاک می سپردند. زنان و مردان دارای گردنبند بودند و کمربندهایی ساخته شده از مهره ها نیز همراهشان بود. زن‌ ها از دستبند و پابند و مردها بیشتر از کمربند استفاده مى ‌کردند. سنجاق نیز از لوازم آرایش زن‌ ها بود. مردان و زنان از لحاظ اشیاء گذارده شده در قبر یکسان بوده و بین زنان و مردان از لحاظ حقوق اجتماعى تفاوتى وجود نداشته است.

فرهنگ حصار با هجوم اقوام بیگانه از سمت شرق نابود شده است و فقط در شاه تپه و تورنگ تپه ادامه پیدا می کند. حدود ۱۹۰۰ پیش از میلاد را می توان پایان فرهنگ حصار به شمار آورد. در دوره بعدی سفال نارنجی جایگزین سفال حصار می شود.