مدرسه تاریخی دارالفنون
از اقدامات درخور ستایش یکی از وزرای کاردان تاریخ کشورمان، میرزا تقی خان فراهانی – امیرکبیر – دستور ساخت مدرسه تاریخی دارالفنون بود. این اقدام بزرگ در سیستم آموزشی ایران که به منظور آموزش علوم و فنون جدید در پایتخت کشور انجام شد، در حقیقت می توان گفت که اولین دانشگاه تاریخ ایران مدرن است که در دوره ناصرالدین شاه قاجار و به همت و ابتکار این بزرگ مرد تاریخ ایران بنیان گذاشته شد، اگرچه که در همان ابتدای کار و سال های آغاز فعالیتش – مثل همه ی کارهای مثبت امیر در جهت اعتلای فرهنگ و پیشرفت و آگاهی مردم – با کارشکنی و مخالفت روبه رو شد. در ایرانگردی امروز، الی گشت شما را با این مدرسه تاریخی و نماد فرهنگ دوستی و ایران سازی وزیر فرهیخته عهد قجری آشنا می کند تا درباره ی این مدرسه و بانی آن بیشتر بدانید.
تاریخچه مدرسه تاریخی دارالفنون
مطالب مرتبط: شمس العماره، عمارتی باشکوه در قلب تهران تهرانی ها! روستای آهار محلی برای تنفس
صدر اعظم دانا و کاردان ایران دوره قاجار، میرزا تقی خان فراهانی، ملقب به امیرکبیر که به حق لقبی شایسته این مرد بزرگ آن دوره از تاریخ ایران است، بعد از سفری به روسیه دریافت که سیستم آموزشی کشور کاستی هایی دارد. به همین دلیل بی معطلی در آغاز کارش در مسند صدارت، در جهت ساخت این مرکز تلاش فراوانی کرد اما این مرد دانش پرور و فرهنگ دوست شوربختانه نتوانست شاهد به ثمر نشستن تلاش هایش باشد و حاصل آن همه دلسوزی و زحمت را ببیند و در روز افتتاح حضور داشته باشد، چون اولین گروه از استادانی که به سرپرستی دکتر یاکوب ادوارد پولاک به تهران رسیدند دو روز بعد از تبعید امیرکبیر بود و از این استادان به گرمی استقبال نشد.
وقتی امیر کبیر به تحریک و توطئه درباریان خیانتکار و خود فروخته و منفعت طلب از مقام صدارت عزل شد معلمان اتریشی به تهران آمدند و امیر چون در تبعید بود، به جان داود خان سفارش کرد که از این مهمانان که به دعوت امیر به ایران آمده اند به نحوی شایسته پذیرایی شود اما چنین نشد.
مدرسه تاریخی دارالفنون روز یکشنبه ششم دی ماه ۱۲۳۰ خورشیدی یعنی سیزده روز قبل از قتل امیرکبیر رسما افتتاح شد در این مراسم افتتاحیه، ناصرالدین شاه، میرزا آقاخان نوری صدراعظم جدید و خیانتکار، و گروهی از دانشمندان و معلمان ایرانی و اروپایی و ۳۰ تن شاگرد این مدرسه حضور داشتند.
گفتیم که از آغاز تأسیس و کار مدرسه تاریخی دارالفنون بسیاری از درباریان مخالفت شدیدی با این حرکت سازنده امیر داشتند و کسی که در راس این مخالفان بود جانشین امیر لایق، صدراعظمی نالایق که در بر باد دادن ایران و از میان برداشتن رقیب خود از هیچ کوششی ابایی نداشت، میرزا آقاخان نوری بود و همه تلاشش این بود که این مدرسه منحل شود. اما با همه ی این کارشکنی های این وزیر سودجو و دمدمی مزاجی های شاه قجری، این مدرسه به فعالیت خود ادامه داد.
در نوشته های ایرانی، تا مدتی طولانی به همه ی دانشگاه‌های خارجی دارالفنون می گفتند. از نامه هایی از امیرکبیر که تا کنون به جا مانده و همچنین نوشته های روزنامه وقایع اتفاقیه و دیگر اسناد چنین استنباط می شود که در ابتدا اسم خاصی برای این مرکز آموزشی در نظر نبوده و آن را با نام های مدرسه، مدرسه جدید، مکتب خانه پادشاهی، تعلیم خانه، معلم خانه و مدرسه نظامیه یاد می شناختند. در یکی از نامه های امیر کبیر که گویا آخرین نامه اش به سفیر ایران در روسیه است و به منظور استخدام استادان اروپایی این نامه را به سفیر نوشته، این بنا را مدرسه نظامیه خطاب می کند. روان این بزرگ مرد تاریخ کشورمان در آرامش ابدی و نامش جاودانه!
ویژگی های مدرسه تاریخی دارالفنون
امیرکبیر شخصا مکان بنای ساختمان مدرسه را انتخاب کرده و به شاه پیشنهاد داد و شاه هم پذیرفت. این مکان در نزدیکی کاخ های سلطنتی بود که در اینجا سربازان دوره های آموزش نظامی را می گذراندند. امیر به مهندس تبریزی دستور داد تا نقشه ساختمان تهیه شود. این مهندس میرزا رضاخان، یکی از پنج تحصیل کرده اعزامی به لندن بود که در زمان تنها شاهزاده بالیاقت قاجار یعنی عباس میرزا، برای تحصیل به انگلیس رفته بودند. نقشه ساختمان مدرسه با بهره گیری از طرح عمارت سربازخانه ولیچ انگلیس آماده شد و محمد تقی معمارباشی مامور احداث آن شد.
قسمت شرقی بنا در همان سال ها ساخته شد و ۸۰ سال بعد از تاسیس مدرسه، در سال ۱۳۰۸، به دستور اعتمادالدوله وزیر وقت معارف ساختمان مدرسه تخریب شد و با نقشهٔ یک مهندس روس ساختمان جدید ساخته شد. ساختمان مدرسه پنجاه اتاق مربعی شکل داشت که این اتاق ها در چهار طرف حیاط مدرسه قرار داشتند. از نظر ظاهری همه این اتاقها نقش دار توصیف شده اند که نشان می دهد همه آن ها تزیینات زیبا و نقاشی و گچبری های رنگی داشته اند.
ورودی اتاقها و قسمت جلوی هر اتاق ایوان و سایبان داشت. حوضی بزرگ وسط حیاط مدرسه ساخته شده بود و به منظور ایجاد فضایی چشم نواز و زیبا در پیرامون حوض، باغچه‌هایی برای کاشت درخت و ایجاد فضای سبز در نظر گرفته شده بود. حد فاصل باغچه‌ها خیابان کشی شده و با آجرهای بزرگی قزاقی نام داشت فرش شده بود.
پشت کلاس ها مغازه هایی ساخته بودند و وزارت علوم و معارف در بالای این مکان قرار داشت. مدرسه تاریخی دارالفنون آزمایشگاه های داروسازی، فیزیک و شیمی داشت و همچنین این مدرسه مجهز به کتابخانه، چاپخانه و غذاخوری بود. در اتاقی دو اسکلت وجود داشت که برای آموزش دانشجویان پزشکی بود. با این همه این مدرسه تاریخی بارها تخریب و بازسازی شد.
مسیرهای دسترسی تاریخی دارالفنون
این مدرسه در شهر تهران و در میدان توپخانه سابق یا میدان امام خمینی (ره) قرار دارد و بهترین مسیر دسترسی به آنجا و بازدید از این بنای تاریخی خط یک مترو تهران است. همچنین با تاکسی از هر نقطه شهر می توان به آنجا رفت و نیز در میدان امام خمینی (ره) پایانه ای وجود دارد که خطوط اتوبوس زیادی برای نقاط مختلف شهر در نظر گرفته شده و مسافران و علاقمندان به بازدید از این مدرسه می توانند از این اتوبوس ها برای جابه جایی استفاده کنند.
دیگر جاذبه های گردشگری در نزدیکی مدرسه دارالفنون
گردشگران و ایرانگردانی که به دیدن این مدرسه می روند همچنین می توانند از بناها و جاذبه های میدان امام که در نزدیکی مدرسه وجود دارد بازدید کنند. این بناها شامل موارد زیر است:
- موزه پست
- سردر باغ ملی
- بازار تهران، کاخ گلستان
- عمارت شمس العماره
- موزه جواهرات
- کاخ دادگستری