پدیده گردشگری و اثرات رشد آن

به سبب ابهامات و چند بعدی بودن پدیده گردشگری، پیچیدگی های متعددی در این زمینه وجود دارد. اصل و منشأ توریسم، عموماً نامشخص و مرتبط با سفرهای زیارتی، تورهای اشراف زادگان و سفر افراد از اقامتگاه دایمی خود به دیگر مقاصد است. توریسم به صورت معما گونه و عجیب است؛ معما گونه بدین جهت که برخی از وجوه و ابعاد آن قابل تعریف نیست و عجیب به این دلیل که افراد در حال تفریح و فراغت را توریسم معرفی می نمایند.

تعریف پدیده گردشگری، اندکی دشوار است؛ چرا که تمامی اشکال توریسم، مستلزم سفر هستند. اما در عین حال تمامی سفرها، توریسم تلقی نمی شوند. سفر  از ویژگی جوامع پست مدرن است.

در تحلیل تأثیرات توریسم، صنعت گردشگری به عنوان عاملی مهم در رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته معرفی شده که البته همراه با پیامدهای منفی فرهنگی- اجتماعی و زیست محیطی می باشد. توریسم به صورت سفرهای زیارتی، آموزش طبقه ممتاز و سرگرمی عموم مردم آغاز شده و به نوعی به فرآورده مصرفی جهانی تبدیل گشته است.

در جهان توسعه یافته، تویسم انبوه، عمیقاً در ساختار زندگی افراد رخنه کرده است. با گذر زمان ورزش های زمستانی به تعطیلات ساحلی افزوده شده و حوزه توریسم انبوه، گسترش یافته است.

در کنار الگوهای تعاملی، الگوهایی چون «شناختی-روایی» پلاگ و کوهن وجود دارند که به تشریح مهمترین انگیزه های سفر می پردازند. در این راستا پلاگ، به ارائه زنجیره نمودار روانی گردشگران، شامل گردشگران تنوع طلب، تنوع پذیر و تنوع گریز پرداخت؛ گردشگران تنوع طلب، ماجراجوترین توریست ها و جویای اماکن متروک و آرام؛ توریست های تنوع پذیر خواستار ماجراجویی محدود؛ و گردشگران تنوع گریز خواهان مقاصد امن و آشنا می باشند. کوهن به اصلاح نوع شناسی گردشگران از سوی پلاگ پرداخت و دسته های زائران مدرن و گردشگران جویای تفریح را ارائه نمود. جاذبه های فرهنگی گردشگری امروزه از اهمیت خاصی برخوردارند و مسیرهای زیارتی باستانی در بخشی از برنامه های سفرهای فرهنگی گسترده در اتحادیه اروپا می باشند.

در الگوی تعاملی، گردشگران به دو رده تقسیم می شوند؛ رده اول، بر ابعاد و انگیزه های معنوی سفر تأکید دارد و گروه دوم، جویای تنوع در تجارب تفریحی و محیط تفریحی ساختگی می باشند. محیط تفریحی ساختگی، بخشی از ویژگی های پست مدرن است که طی آن گردشگران در رویدادهای کاذب و مجازی شرکت نموده و دنیای حقیقی را نادیده می گیرند.

توریسم صنعتی وابسته به منافع و تحت کنترل بخش خصوصی است که تصمیمات اتخاذ شده در آن مبتنی بر افزایش سود است و نیز یک فعالیت صنعتی به شمار می رود که همچون دیگر صنایع دارای تأثیرات منفی می باشد. از سوی دیگر به علت چند بعدی بودن گردشگری، مطابقت آن با چهار چوب قانونی منسجم و ضوابط اخلاقی دشوار است. گردشگران، مصرف کننده و گردشگری صورتی از فعالیت های تفریحی است.

باید بخشی از منابع طبیعی برای استفاده نسل های آتی حفظ شود و این امر، مستلزم وجود رویکرد محتاطانه نسبت به امر توسعه بوده که اطلاح و مدیریت پی آمدهای گردشگری که از اشکال جدید گردشگری می باشد این امر را امکان پذیر می سازد. پیدایش فرآورده های جدید گردشگری حاصل سرخوردگی و ناامیدی از مشتری گرایی کنونی و فرآورده های گردشگری انبوه می باشد . صنعت گردشگری حاصل فعالیت آژانس های گردشگری متخصصی است که به ارائه خدمات به مشتریان آگاه می پردازند.

با گذر زمان، عناصر اساسی توریسم انبوه چون عناصر زمانی و مکانی، وابستگی و کنترل های خارجی و فشار بر منابع زیست محیطی، چندان تغییری نخواهند یافت؛ با این حال سازمان هایی چون «سازمان گردشگری»و «ائتلاف اقتصادی در زمینه توریسم جهان سوم» متقاضی اشکال جایگزین گردشگری به عنوان جایگزین توریسم انتفاعی می باشند.

مناطق اقتصادی توسعه گردشگری

الف- صنعت گردشگری باعث رشد پایدار و یکسان مناطق مختلف یک کشور می شود؛ همچنین منافع بسیاری برای مناطق کمتر توسعه یافته کشورها ایجاد می کند. بسیاری از مناطقی که از لحاظ اقتصادی دچار عقب افتادگی شده اند، از جاذبه های طبیعی و فرهنگی متنوعی بهره مند هستند. این صنعت می تواند  به فاکتور مهمی برای بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی، ایجاد فرصت های شغلی و تعدیل سطح درآمدها در چنین مناطقی تبدیل شود.

ب- توسعه گردشگری می تواند، عامل رشد و شکوفایی صنایع دیگر از جمله صنایع دستی، صنایع نساجی، صنعت جواهرسازی، صنایع تولید مبلمان و دکوراسیون منزل و .. گردد.

ج- در پیام ۲۷ سپتامبر «روز جهانی توریسم» دبیر کل سازمان جهانی گردشگری اظهار داشت «توریسم عاملی کارا و مؤثر در کاهش فقر، اشتغالزایی و برقراری عدالت اجتماعی است». در واقع می توان چنین نتیجه گرفت که صنعت گردشگری به عنوان یک بخش اقتصادی، می تواند در مقایسه با دیگر بخش های اقتصادی، بیشترین استفاده را از عامل کار نموده و مشاغل بی شماری را به طور مستقیم و غیر مستقیم ایجاد کند.

د- جذب ارز خارجی بدون صادرات و خرج محسوس کالا یا خدمات؛ گردشگری، صادرات نامحسوس شناخته می شود؛ چراکه این صنعت می تواند ارزهای خارجی را بدون خروج کالا یا فرآورده قابل توجه جلب اقتصاد یک کشور کند.

ه- صنعت گردشگری باعث افزایش درآمد دولت ها می گردد.

و- صنعت گردشگری می تواند باعث افرایش درآمد سرانه خانواده ها و ارتقای سطح استانداردهای زندگی گردد.

ز- صنعت گردشگری باعث بهبود و توسعه امکانات و زیر ساخت ها در بخش های مختلف می شود.

آثار و منافع اجتماعی و سیاسی توسعه گردشگری

الف- کارشناسان علوم سیاسی و اجتماعی معتقدند افزایش ارتباطات میان مردم جهان و تماس بیشتر بین ملت ها می تواند به کاهش تشنجات سیاسی و ارتقای سطح روابط سیاسی بین کشورها بینجامد. همچنین توسعه صنعت گردشگری راهی مناسب برای دستیابی به صلح، افزایش شناخت و آگاهی بین المللی، تقویت و ایجاد حس نوع دوستی و احترام متقابل بین کشورها می باشد.

ب- جاذبه های فرهنگی، آداب و رسوم، افکار و عقاید اقوام و ملت ها چنانچه به نحوی مناسب معرفی شوند، می توانند منجر به وسعت بخشیدن به دید و نظر سایر ملت ها و غنی نمودن فرهنگ آن ها گردند.

ج- ایجاد تحرک و پویایی اجتماعی؛ فعالیت های تفریحی باعث رشد و پویایی جوامع می شوند.

د- فراهم کردن زمینه مناسب برای حفظ بسیاری از هنرهای درمعرض نابودی

ه- حفاظت از جاذبه های طبیعی و آثار تاریخی و باستانی

و- احیای سنت ها ، فرهنگ ها، معماری و سایر ویژگی های فرهنگی.

نویسنده: رامین اسدی