در دل یکی از روستاهای کویری ایران، یک ارگ تاریخی از جنس گِل و خشت با نام «قلعه سریزد» خودنمایی میکند. این قلعه که از دوران ساسانیان بر جای مانده هنوز هم مانند گذشته شکوه و جلال خود را حفظ کرده است. با ما همراه باشید تا در سفری مجازی با این قلعه استوار قدیمی بیشتر آشنا شویم.
قلعه سریزد، قدیمی ترین صندوق امانات بانکی جهان
قلعه یا دژ سریزد در زمان حکومت ساسانیان (قرن ۳ تا ۷ میلادی) ساخته شده و در زمان صفویان مورد بازسازی قرار گرفته است. این بنا با ۷۷۹۰ مترمربع مساحت دارای ۴۶۸ عدد اتاق، حجره و راهروهای متعدد در دو طرف است.
قلعه سریزد نه تنها از نظر معماری بلکه از نظر نوع کاربری نیز در زمان خود نمونهی بینظیری محسوب میشده است. این قلعه در گذشته مکانی برای ذخیرهسازی مواد غذایی و غلات بود و همچنین در زمان هجوم دشمنان، قلعه نشینان و ساکنان شهرهای اطراف پول، زیورآلات و طلاهای خود را در این قلعه پنهان میکردند. به همین علت از دژ سریزد به عنوان قدیمیترین صندوق امانات بانکی ایران و جهان یاد میشود.
این دژ در تاریخ ۲۷ خرداد سال ۱۳۵۴ به عنوان یکی از آثار ملی کشورمان به ثبت رسید و امروزه یکی از جاذبه های دیدنی یزد در شهرستان مهریز است.
معماری قلعه سریزد
قلعه سریزد یک بنای سه طبقه خشتی با حجرهها و اتاقهای متعدد و پلان مستطیل شکل است که شامل دژ دولایه، دروازه تاشو ورودی، دیوارههای خشتی، بارو، شش برج کوچک دفاعی، راهروهای متعدد، طاقهای ضربی، خانهها و اتاقها است.
این قلعه چندین لایه دفاعی دارد؛ در بخش بیرونی و گرداگرد قلعه یک خندق به عمق ۴ متر و عرض ۶ متر کنده شده است و در بخش داخلی، ساختمان با دو حصار توردرتو و برجها و باروهای متعدد دیده میشود. حصار بیرونی ۶ متر ارتفاع دارد و شامل سه برج مدور و یک برج مکعب شکل است. اما حصار داخلی ۹ متر دارد و شامل ۶ برج مدور است.
همچنین قلعه دو درب دارد؛ درب اصلی این بنا در بخش شمالی به صورت متحرک طراحی شده است. در گذشته با تاریک شدن هوا این درب به کمک طناب، قرقره و تیر چوبی بلند شده و بسته میشد.
بخش داخلی قلعه در بیشتر قسمتها به صورت دو طبقه و در بعضی قسمتها به صورت سه طبقه ساخته شده و شامل بخشهای خدماتی، مسکونی و موارد دیگر است.
بعد از عبور از دروازه اصلی میتوانید مسیر دسترسی به طبقه بالای قلعه را مشاهده کنید. در این بخش محوطهای شامل یک پلکان بسیار باریک خشتی وجود دارد که به طبقه بالا و حجرهها منتهی میشود. البته در دیگر بخشها نیز پلکانهایی برای دسترسی به طبقات بالا تعبیه شدهاند.
به طور کلی خانههای مسکونی قلعه سریزد با حداکثر زیربنای ۳۰ مترمربع طراحی شدهاند و بیشتر از ۲ اتاق ندارند. در این اتاقها میتوان بخشهای مختلفی از جمله طاقچهها، رفها و محلیهایی برای قرار دادن خمرههای بزرگ را مشاهده کرد.
بخش های حفاظتی قلعه سریزد
از آنجا که قلعه سریزد محل نگهداری غلات، اشیای قیمتی و همچنین محل سکونت روستائیان بوده، بخشهای مختلف آن با در نظر گرفتن موارد امنیتی طراحی شده است. مثلاً مسیرهای دسترسی به طبقات بالا با پلکانهای مارپیچ امکانپذیر شده و در هر ۳ طبقه، روزنههایی برای تیراندازی و دیدهبانی وجود دارد.
در پشت بام برجها، یک دیوار نیم متری با کاربری جان پناه قابل مشاهده است و زیر این دیوار، سوراخهایی با شیب تند که به بیرون منتهی میشوند، طراحی شدهاند. در صورت هجوم دشمنان، از این روزنهها برای ریختن شن یا خاکستر داغ، قیر مذاب یا حتی آب جوش استفاده میشد. همچنین در صورتی که دشمن دربها را آتش میزد از این روزنهها آب میریختند و آتش را خاموش میکردند.
از دیگر بخشهای قلعه که نقش اساسی در تأمین امنیت بنا داشته میتوان به آب انبار اشاره کرد. این بخش در سمت چپ ورودی و پشت هشتی قرار داشته و مسقف بوده اما متأسفانه در حال حاضر اثری از آن باقی نمانده است.
آب انبار قلعه سریزد از طریق دو مسیر آبگیری میشد؛ مسیر اول مجرای متصل به خندق بود که در مواقع ضروری گشوده میشد. اما در زمان خطر و هجوم دشمنان، آب پشتبامها و فضای داخلی قلعه جمع شده و به آب انبار هدایت میشد. این طراحی، ساکنان دژ را از فضای بیرونی بینیاز میکرد.
قلعه سریزد کجاست؟
قلعه سریزد در روستای سریزد، شهرستان مهریز استان یزد قرار دارد. برای دسترسی به این قلعه پس از خرید بلیط هواپیما و سفر به شهر یزد میتوانید از خودروی شخصی، تاکسیها و اتوبوسهای شهری استفاده کنید یا با تورهای گردشگری همراه شوید.
آدرس قلعه سریزد: ایران، استان یزد، ۵ کیلومتری شهرستان مهریز، روستای سریزد
ساعت بازدید: همه روزه از ساعت ۸ صبح الی ۶ عصر
سخن پایانی
همانطور که گفته شد قلعه سریزد یک بنای خشتی سه طبقه با مساحت ۷۷۹۰ مترمربع است که نه تنها کاربری سکونتی داشته بلکه به عنوان محلی برای ذخیره غلات، آذوقه و اشیای قیمتی نیز مورد استفاده قرار میگرفته است. امروزه قلعه سریزد یکی از ارزشمندترین جاذبههای تاریخی روستای سریزد در ۵ کیلومتری شهرستان مهریزد است. شما میتوانید همه روزه از ساعت ۸ صبح الی ۶ عصر از این بنای تاریخی بازدید کنید.