حمام نوبر، جاذبه ای تاریخی از دوره قاجار در تبریز

حمام نوبر تبریز

تبریز شهر اولین هاست، شهری که روزگاری در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و حتی در دوره ای پایتخت ایران بود. در طول تاریخ در این شهر بناهای زیادی ساخته شده که تعدادی از آن ها تا به امروز هم پابرجا مانده اند و به دلیل گذر ایام، جنبه تاریخی پیدا کرده اند. یکی از جاذبه های تاریخی تبریز حمام نوبر است، حمامی با معماری خیره کننده که قدمت آن به دوره قاجار برمی گردد و امروز به سفره خانه سنتی تبدیل شده است. می خواهیم درباره حمام نوبر در تبریز حرف بزنیم، در ادامه الی گشت را همراهی کنید.

مطالب مرتبط:
خیابان تربیت، یکی از معروف ترین خیابان های توریستی تبریز
بازار مظفریه، جایی برای خرید فرش های نفیس تبریز
باغ گلستان، اولین پارک شهری تبریز
کوه عینالی، تفرجگاهی هیجان انگیز برای تبریزی ها

حمام نوبر یکی از باشکوه ترین آثار معماری اوایل دوره قاجار است که امروز همچون نگینی درخشان در گوشه ای از شهر تاریخی تبریز می درخشد. حمامی که با مساحت حدود ۷۰۰ متر مربع در تقاطع خیابان امام خمینی و تربیت قرار دارد و امروز به عنوان سفره خانه ای سنتی گردشگران زیادی را به خود جذب می کند. از زمان ایلخانی در شهرهای مختلف ایران و همینطور در تبریز حمام های عمومی زیادی ساخته شد که در اثر گذر زمان و عواملی مثل گرما و رطوبت تعداد زیادی از آن ها نابود شد.

در زمان ایلخانی حمام ها بیشتر در کنار کاروانسراها و دروازه اصلی شهر ساخته می شدند اما زلزله ویرانگر تبریز تعداد زیادی از این بناها را به نابودی کشاند و پس از آن دیوار جدیدی در اطراف تبریز بنا شد که دارای ۸ تا ۱۲ دروازه بود. این طور که از شواهد بر می آید در آن دوره هم به سبک گذشته حمام هایی در کنار این دروازه ها ساخته شده اند ولی آن زلزله باعث شد تا امروز قدمت حمام های تاریخی تبریز به دوره قاجار و بعد از آن برگردد. نقشه ها و مدارک قدیمی می گوید مسجد نوبر قدمتی حدود ۱۵۰ ساله دارد که در نقشه قدیم تبریز در کنار دروازه نوبر قرار داشت اما بعدها با بزرگ تر شدن تبریز و از بین رفتن دروازه قدیمی، حمام در موقعیت مرکزی شهر قرار گرفت.

یکی از جالب توجه ترین جلوه های معماری این حمام ستون های سنگی آن است که دانشجویان معماری و همینطور علاقمندان به آثار هنری و تاریخی را به این محل می کشاند. در اطراف حوض فضایی با متکاهای متداول دوره قاجار به چشم می خورد که زیبایی سالن هشت ضلعی را دوچندان کرده اند و بیشتر گردشگران دوست داند مدتی را در این فضا بنشینند و در کنار آن عکس های یادگاری بیندازنند.

اینجا سال ها به عنوان یکی از مهمترین حمام های عمومی شهر فعال بود و در طول این سال ها رطوبت و عوامل دیگر باعث ایجاد آسیب هایی در جای جای این اثر تاریخی شده بود. هر بار سازمان میراث فرهنگی مرمت هایی را انجام می داد تا اینکه بالاخره این بنا در سال ۱۳۷۸ بعد از جای گرفتن در لیست اثار ملی ایران به سفره خانه سنتی تبدیل شد. امروز این حمام تاریخی به اسم رستوران سنتی شهریار مشغول فعالیت است و گردشگران زیادی برای تماشای معماری و امتحان غذاهای خوشمزه به اینجا می روند.

برای اینکه از تمام قسمت های حمام استفاده بهینه شود از فضای سربینه و گرمخانه به عنوان سفره خانه و از فضای پشت بام به عنوان چایخانه و محلی برای اجرای مراسم پرده خوانی و نقالی استفاده می شود. حمام نوبر، اولین و بزرگ‌ ترین سفره‌ خانه سنتی تبریز به شمار می رود که در رده آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.

معماری حمام نوبر

حمام نوبر به دست معماری به نام «بالاکاظم» از اهالی قره آغاج با مصالحی مثل ملات، آجر و گچ در جرزها و سقف‌ها، و سنگ تراش خورده در ستون‌ ها، کف ‌ها و آزاره‌ ها بنا شده و امروز یکی از بهترین نمونه های به جای مانده از معماری زمان قاجار است. حمام نوبر ترکیبی از اشکال هندسی ست، اشکالی که معماری جذابی را برای این بنا رقم زده اند. حمام از دو بخش سربینه و گرمخانه تشکیل شده است:

• سربینه: یا رختکن قاعده ای بزرگ و ۸ ضلعی دارد و قسمت میانی اش طاق بندی شده و بر روی ۸ ستون سنگی گنبدی بزرگ و زیبا به چشم می خورد. در بخش میانی این قسمت حوضی هشت گوشه هست که پیرامون آن را سکوهایی احاطه کرده اند. ستون‌ها و سرستون ‌های سنگی مقرنس ‌کاری شده زیبایی چشم نوازی را به این بخش داده است
• گرمخانه: این بخش طاق و گنبدی بزرگ دارد و کادربندی ها، ترکیب آجر و کاشی، و همینطور کتیبه هایی مصور در ورودی جذابیت زیادی را به آن بخشیده است. سالن اصلی حمام از ۴ پایه سنگی در مرکز تشکیل شده و ستونی بزرگ بخش مرکزی را پوشانده است.

میان ‌در این حمام، قاعده‌ ای مستطیل شکل دارد با تغییر زاویه حرکت از سربینه به گرم خانه ارتباط می یابد. گرم‌ خانه نیز در قشمت مرکزی دارای فضایی با قاعده مربع با چهارستون هشت وجهی است. در پیرامون این بخش دیگر فضاهای گرم ‌خانه به چشم می خورند که مرمت های اخیر چهره اصلی آن ها را دستخوش تغییراتی کرده است اما می توان حدس زد که قسمت شمالی گرمخانه جایگاه خزینه ها بوده است به طوری که امروز همچنان تون حمام در پشت این قسمت به جای مانده است.

حمام دو ورودی از خیابان‌های اطراف دارد، دو مسیری که در دو سمت سربینه قرار دارند:

• ورودی اصلی به دالانی طولانی باز می شود، دالانی که به یک مغازه و در نهایت به سربینه حمام ختم می شود.
• ورودی دوم دارای مسیری پلکانی ست و همچون ورودی اصلی فقط مخصوص حمام نیست و به مغازه و قهوه خانه هم راه دارد.

این ورودی‌ ها و درگاه ورودی به میان ‌در، طوری در سه گوشه سربینه جای گرفته اند که مسیرهای ورود و خروج حالتی منظم به خود گرفته اند. این رستوران در مرکز تبریز موقعیت دسترسی خوب دارد و پیشنهاد می کنیم در سفر به تبریز حتما از آن دیدن و غذایی خوشمزه در آن میل کنید.  بیشتر گردشگران در شهری تاریخی همچون تبریز رستوران های سنتی را به رستوران های لوکس ترجیح می دهند و این سفره خانه با قدمتی حدود ۱۵۰ سال و معماری جذاب قاجاری فضایی تاریخی و جذابی را ایجاد کرده است.