خیابان سپه قزوین، اولین خیابان طراحی شده در ایران

خیابان سپه در قزوین

با اینکه در کشورمان ایران، نشانه های زیادی از ویژگی های شهری در دوران باستان هم وجود دارد اما اولین خیابان از پیش طراحی شده ی ایران در زمان صفویان ساخته شده آن هم نه در شهر اصفهان، پایتخت اصلی صفویه، بلکه در شهر تاریخی و زیبای قزوین. تا قبل از دوره صفوی، خیابان ها و معابر شهری به صورت ارگانیک ساخته می شدند اما در زمان صفوی با ساخت اولین خیابان از پیش طراحی شده یعنی خیابان سپه در قزوین دوره ی جدیدی از شهرسازی شروع شد. در ادامه الی گشت را همراهی کنید تا درباره خیابان سپه در قزوین بیشتر حرف بزنیم.

مطالب مرتبط: آب انبار سردار بزرگ در قزوین، بزرگ ترین آب انبار تک گنبدی ایران سردر عالی قاپو در قزوین، درب ورودی به ارگ سلطنتی صفوی راهنمای سفر به قزوین

قزوین از قدیمی ‌ترین شهرهای ایران به شمار می رود و قدمت آن به زمان شاپور اول ساسانی برمی گردد در آن زمان این شهر با دژ و استحکامات بسیار برای جلوگیری از تهاجمات ساخته شد. خیابان سپه قزوین که به نام عالی قاپو یا دولتی هم معروف است امروز با نام خیابان شهدا شناخته می‌شود و به همراه جاذبه های تاریخی اطرافش از مهمترین جاذبه های قزوین است. خیابان سپه اولین خیابانی است که ساخت آن از پیش طراحی شده است و مثل دیگر میدان‌ها، میدانچه‌ها و یا گذرهای ارگانیک نبود. این خیابان که مسیری مستقیم برای رفت و آمد بود در دوره ای که قزوین پایتخت بود از محل سردر عالی قاپو  تا حوالی مسجد جامع ساخته شد. پس از جابجایی پایتخت صفویه به اصفهان نمونه‌ ی کامل تر این خیابان در این شهر و به اسم چهار باغ  ساخته شد.

خیابان سپه از ضلع شمالی به کاخ چهل ‌ستون و عمارت عالی قاپو می رسد و در ضلع جنوبی بعد از پیشی گرفتن از مسجد جامع عتیق به خیابان سلامگاه و خیابان راه ری منتهی می شود. در ضلع شرقی خیابان سپه مغازه های آجرنمای زیادی را می بینید که با اینکه جدید هستند اما به سبک و سیاق قدیم ساخته شده اند. ساخت خیابان سپه به زمان شاه طهماسب صفوی برمی گردد، او که در زمان ولیعهدی چند سالی را در قزوین گذراند در زمان سلطنت مدتی پایتخت صفویان را به قزوین منتقل کرد، همین جابجایی، عمران و آبادانی زیادی را برای قزوین به همراه آورد و باعث ساخت جاذبه هایی مثل عمارت دولتخانه، عالی قاپو و … برای قزوین شد. یکی از مهمترین اتفاق هایی که در این دوره در شهر افتاد ساخت خیابان سپه بود، خیابانی که درست جلوی عمارت عالی قاپو ساخته شده و تا مسجد جامع ادامه پیدا می کند.

برای ساخت خیابان سپه، اراضی زنگی ‌آباد از میرزا شرف جهان قزوینی خریداری شد و برای ساخت عمارت‌های حکومتی، کاخ‌ ها و باغ ‌ها و در نظر گرفته شد چند وقت بعد مجموعه کاخ و باغ ‌هایی در این اراضی طراحی و ساخته شد. این خیابان بعدها و در زمان قاجار بزرگ تر شد و بناهای دیگری مثل تلگرافخانه در کنار آن احداث شد. در زمان ناصرالدین شاه به دستور مباشر سعدالسلطنه که بعدها حاکم قزوین شد، مهمانخانه و چاپارخانه ای در بخش جنوبی خیابان سپه ساخته شد که هر دوی آن ها در سال ۱۳۱۰ خورشیدی ویران شدند و سبزه میدانی بر جال آن ساخته شد که به خاطر کمبود آب ویرانه ماند و سال ها بعد با ساخت خط آهن در قزوین و ایجاد ایستگاهی در جنوب شهر، خیابان سپه تا ایستگاه امتداد پیدا کرد و سبزه میدان و بخشی از کاروانسرای سعدالسلطنه از بین رفتند. خیابان سپه و عمارت های تاریخی اطرافش از مهمترین جاذبه های گردشگری قزوین هستند و گردشگران زیادی در سفر به قزوین از آن دیدن می کنند.

سردر عالی‌قاپو در بخش شمالی خیابان واقع شده و یکی از هفت دروازه بزرگی به شمار می رود که رو به دولت‌خانه صفویان باز می‌شده است. بر روی کاشی‌های معرق پیشانی‌ این سردر کتیبه‌ای با خط ثلث به چشم می خورد که کار خوش نویسی آن را علیرضا عباسی انجام داده و یکی از عناصر زیبایی این سردر است.

قسمت شرقی عالی‌ قاپو پر از ساختمان‌های قدیمی است که در میان آن ها مدرسه امید و خانه فرهنگ امیرکبیر به چشم می خورند.  درست در پشت سردر عالی‌قاپو چشمتان به مهم‌ترین بنای شهر یعنی عمارت چهل‌ستون می افتد، جایی که در دوره شاه ‌طهماسب محل پذیرایی از مهمانان بوده و در وسط باغ جذابش درختانی هست کهنسال و سربفلک کشیده. این خیابان در سال های قبل درست مثل قلب مرکز شهر بوده و به ‌عنوان مهم ‌ترین آثار دوران صفویه با وسعتی بزرگ تر از امروز در عصر شاه‌ طهماسب و شاه‌عباس برای پذیرایی از سفرای دولت های بیگانه و بزرگان مورد استفاده قرار می گرفته است. این خیابان امروز هم در محدوده محور فرهنگی واقع شده و مراسم و تجمع های زیادی در آن برگزار می شود.

خیابان سپه در سال ۱۳۸۷ به‌ عنوان اولین خیابان ایران در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت و در سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ توسط شهرداری قزوین احیاء شد. نیازی نیست که حتما از پیشینه و گذشته ی این خیابان چیزی بدانید آثار تاریخی زیادی مثل مسجد و آب انبار در محدوده خیابان سپه به چشم می خورد که همگی نشان دهنده قدیمی و تاریخی بودن این خیابان هستند.