ایرانگردی؛ نارین قلعه

نارین قلعه

نائین شهری در استان اصفهان است که وسیعترین شهرستان استان اصفهان و از بزرگترین شهرستانهای ایران به حساب می آید. جمعیت نائین حدود ۵۵۰۰۰ تن است. یکی از ویژگی های این شهر وجود آثار تاریخی گوناگون در این شهر است آثاری مثل، کاروانسرای بلاباد، کاروانسرای نیستانک، نارین قلعه، قلعه عاشوراگاه یا آشورگاه، قلعه یابرزو نیستانک، بنای سپرو، قلعه شیرکوه سپرو، قلعه رستم روستای بافران، قلعه شهداد مربوط به دوره سلجوقی، قلعه روستای مزرعه شاه، قلعه ملک احمد در خور، قلعه گبرها از دوره پیش از اسلام که از خشت و گل است، که همه جزء جاذبه های تاریخی این شهر هستند.

درباره نارین قلعه

مطالب مرتبط: معرفی خانه پیرنیا در نایین+ تصویر جاذبه‌های گردشگری خور و بیابانک

قلعه‌ ای است باستانی و کهن که در شهر نائین استان اصفهان قرار دارد قدیمی‌ ترین و کهن ترین بنای شناخته شده در بافت تاریخی شهر نائین به حساب می آید و اسمش نارین قلعه یا نارنج قلعه است. این بنای باستانی درست در مرکز شهر نائین قرار دارد که این قسمت بافت تاریخی شهر را نشان می دهد و در محله‌های قدیمی این شهر مثل کلوان، باب‌المسجد و نوآباد است و است. به عقیده کارشناسان  نوع مصالحه نارین قلعه یا نارنج قلعه و همچنین سبک معماری بنا به دوران پارتیان یا همان اشکانیان می رسد و بعضی دیگر از محققان آن را به دوران ساسانیان نسبت می دهند و یک بنایی برای انجام مراسم خاص بوده است که دژ یا کهن دژ شهر به حساب می آمد. اطلاعات جزیی تر و دقیق تری از این بنا در دست نیست و محققان و باستان شناسان در این زمینه با کمبود منابع موثق مواجه هستند اما به نظر می رسد که این قلعه با محوطه ی پیرامونش یک مرکز اداری و پایگاه نظامی شهر در آن دوره بوده است و در حال حاضر از این بنا فقط بقایای قلعه عظیم این شهر و چند دیوار خشتی به جا مانده و بخش عظیمی از آن در گذر زمان و حوادث طبیعی از بین رفته است.

این قلعه در گرداگرد و اطرافش یک خندق حفر شده که در قدیم این کار صورت گرفته بود و ارتفاع این خندق از پایین‌ ترین نقطه خندق تا بالا ترین قسمت بنا در گذشته ۵۰ متر بوده است شکل این بنا چند ضلعی بوده و در هر گوشه ی هر ضلع آن چند برج در آن دوره وجود داشت. اصطخری نقشه‌ کش و جغرافیدان برجسته و مشهور ایرانی قرن ۱۰میلادی، در کتاب معروف خود مسالک و ممالک که به معنی راه‌ها و ایالت‌ها است به وجود ۵۰۰۰ قلعه در شهرها و کوه‌های پارس اشاره کرده و در کتابش به بناهایی اشاره می کند که بالای این قلعه بودند. بنابراین احتمال می رود این قلعه پیش از اسلام محل و مکان عبادت بوده است. یکی دیگر از جغرافی دانان معروف قرن هشتم هجری قمری، به اسم حمدالله مستوفی دور تا دور این قلعه را ۴۰۰۰ گام محاسبه کرده و طبق گفته یک کارشناس میراث فرهنگی استان اصفهان مقدسی جغرافی دان دیگری در قرن سوم هجری قمری این بنا را یک اثر پیش از اسلام معرفی کرده است. بنای تاریخی نارین قلعه یکی از بناهای مهم و قابل توجه باستان شناسان و تاریخ دانان است که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

گفتیم که دور تا دور نارین قلعه را در گذشته خندق ایجاد کرده بودند که محققان بر اساس مطالعات و بررسی های انجام شده بر روی کتاب های جغرافی دانان دوره های مختلف ارتفاع قلعه به اضافه ارتفاع خندق را با هم حدود ۵۰ متر می دانند. این بنای چند ضلعی تماما از خشت خام است اندازه ی خشت‌های بکار رفته در ساخت نارین قلعه از ۴۳×۴۳ تا ۲۲×۲۲ است و در اندازه های متفاوت و متغییر است و همین مساله گویای این امر است که این بنای باستانی تاریخی نارین قلعه در طی دوره‌های مختلف تاریخی ساخته شده و به تدریج بر وسعت و ابعاد آن اضافه شده و گسترده شده است. درباره ی اتفاقات تاریخی که در این قلعه بوجود آمده و در تاریخ ثبت شده است مبارزه و درگیری امیر مبارزالدین محمد آل مظفر و ملک اشرف چوپانی در قرن هشتم هجری است که در این مکان اتفاق افتاده است و در حقیقت این قلعه محل این جنگ بوده است. همچنین در دوره های اخیر هم این قلعه و موقعیت آن مورد توجه بوده که از آن جمله در دوره قاجار است که نارین قلعه در این دوره مورد استفاده بوده است.

یک نارین قلعه هم در یزد وجود دارد که بعضی محققان معتقدند که ارگ حکومتی شهر تاریخی میبد یزد در حقیقت همین نارین قلعه است که ارتفاع آن بیشتر از ۲۵ متر است و هنوز از دوره ساسانیان پا بر جا باقی مانده و یک منبع مطالعاتی ارزشمند برای محققان است. از بلندای این قلعه  چشم‌انداز تاریخی و طبیعی شهر را می شود دید که با مجموعه ای از بناها و ساخت‌ و سازهای خشت و گلی وجود دارد. همچنین مسیرهای ارتباطی برای رفت و آمد و ارتباط شهر با دیگر نقاط و روستاها و  دهات اطراف و باغ ها و مزارع و قبرستان شهر وجود داشته که کاروان ها در این مسیرها رفت و آمد داشتند.

نارین قلعه از نظر ساختار دفاعی دارای پنج حصار و دربند بوده و از بناهایی است که از نظر معماری ساختار پیچیده ای دارد و در نوع خود بی نظیر است و از نظر ایمنی باید گفت که امکان نفوذ دشمن به داخل این قلعه غیر ممکن بوده است. داستان ها و روایت های زیادی درباره نارین قلعه وجود دارد که از جمله اینکه روایت افسانه‌ ای که حکایت می کند نارین قلعه در زمان کیومرث بنا شده و نخستین آدم‌ها از طریق راه های آبی به این قلعه آمدند. عده ای دیگر هم ساخت آن را به مهبد یکی از سپهبدان ساسانی و از سرداران قباد و انوشیروان پادشاه ساسانی نسبت می دهند و معتقدند که این شخص نارین قلعه را بنا کرده است. در اطراف نارین قلعه میبد سفال ‌های نقش‌ دار و رنگی از دوره های کهن تر بدست آمده که قدمت آن به دوره عیلامی می رسد و بیشتر از چهار هزار سال قدمت آن تخمین زده شده که به همین دلیل محققان معتقدند ساختمان نارین قلعه به زیگورات های ساخته شده در دوره عیلامی ها خیلی شباهت دارد.