گنبد علویان، بنای به جای مانده از دوره سلجوقی در همدان

گنبد علویان

همدان از شهرهای باستانی و تاریخی ایران است و با قدمت بیش از سه هزار ساله اش می توان آن را پایتخت تاریخ و تمدن ایران دانست. همدان تاریخی کهن را در خود جای داده این را با بازدید از این شهر به خوبی حس می کنید چون با هر قدمی که برمی دارید بناهای زیادی از دوره های مختلف تاریخی ایران را می بینید، طوری که انگار کل دوره های تاریخی ایران را ورق می زنید و دوره می کنید. در میان گشت و گذار در آثار تاریخی و معروف این شهر به بنایی به اسم گنبد علویان می رسیم. این اثر تاریخی چنان معماری باشکوهی دارد که می توان آن را از شاهکارهای معماری بعد از اسلام دانست. گنبد علویان در لیست آثار ملی ایران قرار دارد و از آن جاذبه هایست که باید ساعتی وقت بگذارید و به خوبی معماری آن را تماشا کنید. این گنبد، معماری و گچ بری هایی  دارد که شما را به خوبی با معماری زمان سلجوقیان آشنا می کند و جزئیات هنرش شما را به تحسین وامی دارد. در ادامه الی گشت را همراهی کنید تا با گنبد علویان بیشتر آشنا شوید.

مطالب مرتبط:
همدان و ۷ جاذبه تماشایی اش
آشنایی با حمام قلعه در همدان

برای بازدید از گنبد علویان باید به چهارباغ همدان جایی در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله بروید همین که چشمتان به نمای بیرونی این بنای تاریخی بیفتد می فهمید که معماری این اثر در بین معماری های اسلامی از بینظیرترین نمونه هاست. این گنبد که به خوبی گذشته مذهبی مردم این ناحیه را نشان می دهد همیشه محققان زیادی را برای تحقیق و بررسی گذشته ایران به خود جلب کرده است. گنبد علویان تا همین چند سال پیش در محدوده دبستان کوچکی قرار داشت برای همین شاید آنطور که باید و شاید به معماری منحصربفرد آن توجهی نشده است اما امروز با آزادشدن بافت اطرافش به خوبی می توان از این بنا دیدن کرد و ساعت ها خیره به تزئینات پیچیده گچبری آن شد.

نگاهی به تاریخچه گنبد علویان

قدمت این بنا به قرن ششم هجری و اواخر دوره سلجوقیان برمی گردد، در آن زمان این بنا به عنوان مسجدی برای اقامه نماز توسط خاندان علویان ساخته اما سال ها بعد یک سرداب به زیر زمین آن اضافه شد تا به مقبره ای برای آن خاندان تبدیل شود. احتمالا با دیدن این بنا این سوال برایتان پیش می آید که با اینکه هیچ گنبدی بر روی این آن وجود ندارد چرا اسمش گنبد علویان است. دلیلش این است که بنا در گذشته گنبدی داشته که در سالیان بعد به علت بافت فرسوده، فرو ریخته  هر چند که دیواره های آن کاملا سالم و دست نخورده باقی مانده است. دو نفر از خاندان علویان در این گنبد دفن هستند و ارادت و علاقه مردم به سادات باعث شده که آن را گنبد علویان بنامند.

گنبد علویان بنایی چهارضلعی دارد و در گوشه های آن لبه های ستاره ای شکل می بینید. در سال ۱۳۱۷ بود که اداره کل باستان شناسی اقدام به مرمت و نوسازی این بنای تاریخی کرد و سقف آن را با چوب و شیروانی پوشاند تا از گزند سرما وگرما در امان بماند. با این حال این بنا در طول این سالیان بارها مرمت شده و نوسازی های زیادی را به خود دیده است. اگر به دیگر مقبره های چهارضلعی در نقاط مختلف ایران نگاه کنید به خوبی معلوم است که همه این مقبره ها در بالاتر از سطح زمین قرار دارند و بر روی یک سکو هستند. در این بنا هم برای رسیدن به درب ورودی مقبره باید از ۹ پله بالا بروید تابه بالای سکو برسید. دور این بنا توسط سازمان میراث و فرهنگی حصارکشی شده تا به خوبی از آن محافظت شود.

نگاهی به معماری گنبد علویان

گچ بری ها و آجرکاری های به کار رفته در این بنا آنقدر ماهرانه و استادانه است که آن را به اثری ارزشمند و قابل توجه تبدیل کرده است. شاید با دیدن نمای بیرونی این بنا تا حدودی یاد گنبد سرخ مراغه بیفتید چون از نظر ظاهری شباهت زیادی به این بنا دارد. قبل از اینکه از درب ورودی به داخل این بنای برجسته بروید سر خود را بالا بگیرید و از نزدیک کادر مستطیلی شکل بالای ورودی را تماشا کنید. در اینجا گچ بری های تحسین برانگیزی را می بینید که به صورت گل و بوته های در هم پیچیده خود را به نمایش گذاشته اند. در حاشیه بیرونی همین کادر تعدادی از آیات قرآن کریم به خط کوفی کنده کاری شده و جلوه ای تماشایی را پدید آورده است. همین توجه به جزئیات است که ترکیب بندی کلی این بنا را تا این حد باشکوه و مثال زدنی کرده است. با رفتن به داخل بنا با اتاقی به ابعاد ۸ متر در ۸ متر روبرومی شوید که به زیبایی هر چه تمام تر با گچ بری های متراکم و چشم نواز تزئین شده است اتاقک داخلی ممکن است شما را یاد گنبد حیدریه قزوین بیندازد.

برای دیدن یکی از زیباترین قسمت های داخلی این بنا باید به ضلع جنوبی بروید در آنجا محرابی را می بینید که در جای جای آن گچ بری های چشمگیری نقش بسته که ساعت ها تماشا می طلبند. نور داخلی این بنا از چند نورگیری که در نزدیکی سقف هستند تامین می شود. در درون برج شمال شرقی راه پله های تنگ و باریکی وجود دارد که اگر آن را پی بگیرید به سقف می رسید. در محراب هم راه پله ای عجیب می بینید که شما را به سرداب طبقه پایین می رساند در این سرداب مقبره دو نفر از بزرگان خاندان علویان است. سرداب هم معماری جالبی دارد، در آن ۶ حجره با طاق نمای جناغی و دو قبر مستطیلی در مرکز  می بینید، قبرهایی که روی آن ها با آجرهای لعاب دار فیروزه ای پوشیده شده است.