دژ بسطام در ارومیه، بنایی از تمدن اورارتوها با قدمت ۸۰۰ ساله

دژ بسطام یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی در ارومیه است که به دلیل معماری متفاوت و موقعیت جغرافیایی خود، گردشگران زیادی را به خود جلب کرده است. این دژ در استان آذربایجان غربی واقع شده و با تاریخچه‌ای که به هزاران سال قبل باز می‌گردد، به‌عنوان نمادی از تمدن و تاریخ باستانی این منطقه شناخته می‌شود. این بنا شامل بخش نظامی و ساختمان‌های دیگری است که نمایانگر اهمیت و جایگاه این دژ در گذشته بوده است. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا با این دژ تاریخی که یادگار تمدن اورارتوها است آشنا شوید.

تاریخچه دژ بسطام ارومیه

در نزدیکی روستای بسطام، در شهرستان چایپاره آذربایجان غربی، قلعه باستانی بسطام قرار دارد. این دژ با قدمتی طولانی، یکی از بزرگ‌ترین آثار به‌جامانده از تمدن اورارتویی در ایران به شمار می‌رود. بر اساس کتیبه‌های کشف‌شده از این دژ، ساخت این قلعه به فرمان رؤسای دوم پادشاه اورارتویی، در حدود ۶۴۵ سال قبل از میلاد مسیح صورت‌گرفته است.

هدف اصلی از ساخت آن، کنترل مسیرهای تجاری از شرق ترکیه به سمت تبریز، اردبیل و نواحی دریاچه ارومیه بوده است. همان‌طور که می‌دانید موقعیت استراتژیک قلعه‌ها و دژها درگذشته، نقش کلیدی در کارکرد نظامی و دفاعی آن‌ها داشت. دژ بسطام که از معروف‌ترین دژهای دوران اورارتویی محسوب می‌شود، وسعتی اندازه یک شهر دارد که ساکنان آن از تمامی امکانات زمان خود بهره‌مند بودند.

قسمت های مختلف دژ بسطام

دژ بسطام، معروف به شهر روسای، یکی از مهم‌ترین آثار اورارتویی در ایران به شمار می‌رود و از سه بخش بالا قلعه، میان قلعه و پایین قلعه تشکیل شده است. همچنین کتیبه‌ای به زبان اورارتویی که در این قلعه کشف شده، اکنون در موزه ملی تهران نگهداری می‌شود و به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد و قدمت باستانی که دارد ثبت جهانی شده است.

این دژ تاریخی با مساحتی حدود ۳۲ هکتار، در زمان مغول دست مسیحیان بود که هنوز هم آثار و نقوشی از آن‌ها بر دیوارهای قلعه به جای مانده است. ساخت دژ بسطام که حدود ۵۰ سال به طول انجامیده، نشانگر هنر و معماری برجسته اورارتویی است. از جمله بخش‌های مختلف این دژ می‌توان به معبد، بازار، برج، بارو، دروازه و جایگاه حکومتی اشاره کرد. این قلعه با استفاده از سنگ‌های بزرگ و دیوارهای مستحکم بر روی صخره‌ای مرتفع و در کنار دره و دشت قرار گرفته است.

دژ بسطام دارای سه‌طبقه با کاربری‌های متفاوت است که طبقه زیرین شامل مهمان‌سرا، اصطبل و محل استراحت سربازان، طبقه میانی دارای اتاق‌های متعدد و نیایشگاه و طبقه‌بالایی که اوج زیبایی و هنر معماری اورارتویی را به نمایش می‌گذارد، شامل جایگاه فرماندهی و سکونتگاه بوده است. کتیبه‌ای از روسای دوم در داخل دژ، نشان از بازسازی و مرمت این بنای تاریخی در دوره سلجوقیان دارد.

جاذبه های دیدنی اطراف دژ بسطام ارومیه

در اطراف دژ بسطام واقع در ارومیه، مناطق زیادی با جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی قرار دارند که بازدید از آنها خالی‌ازلطف نیست. مسجد چورس قره ضیاالدین، که به عنوان یکی از مساجد تاریخی با معماری اسلامی شناخته می‌شود، زیارتگاه حضرت ابوالفضل العباس قره ضیاءالدین و پل دوقوز گوز یا پل نُه دهنه کسیان قره ضیاءالدین که با ساختار و طراحی خاص خود، از جمله جاذبه‌های دیدنی اطراف دژ بسطام ارومیه است که گردشگران به دلیل زیبایی معماری و محل قرارگیری آن به آن سر می‌زنند.

مسیر دسترسی به دژ بسطام

برای دسترسی به قلعه تاریخی بسطام در استان آذربایجان غربی که در نزدیکی روستای بسطام و در محل شهر قره ضیاءالدین واقع شده، گردشگران می‌توانند از خودرو شخصی یا تاکسی‌های برون‌شهری استفاده کنند. قره ضیاءالدین در بخش مرکزی شهرستان چایپاره قرار دارد.

اگر قصد دارید با ماشین شخصی به این دژ بروید، وارد آزادراه قزوین-زنجان و سپس آزادراه زنجان-تبریز شوید. پس از عبور از تبریز، به جاده مرند-بازرگان بپیوندید و از طریق این جاده به روستای قره ضیاءالدین برسید. قلعه بسطام حدوداً در فاصله ۹ کیلومتری این روستا واقع شده است.

همچنین می‌توانید با هواپیما به شهر ارومیه یا تبریز سفر کنید و با تاکسی‌های برون‌شهری به دژ بسطام بروید. فاصله این دژ از فرودگاه ارومیه حدود ۱۹۰ کیلومتر و از فرودگاه تبریز حدود ۱۶۵ کیلومتر تا روستای قره ضیاءالدین است. همچنین می‌توانید با خرید بلیط اتوبوس به مقصد خوی از تبریز یا ارومیه، از این شهر زیبا و قلعه اورارتویی آن بازدید کنید.

ویژگی های دژ بسطام در ارومیه

بسطام یک مجموعه معماری منحصربه‌فرد است که شامل بافت‌های مذهبی، درباری، نظامی، نگهداری، اصطبل شاهی و حصاربندی سنگی است. این بنا از زمان حکومت روسای دوم (قرن هفتم تا ششم قبل از میلاد) در شمال دریاچه ارومیه قرار داشته و شهر گسترده‌ای که به اورارتو تعلق دارد، وجود دارد. بسطام به عنوان بزرگ‌ترین شهر دژ شناخته شده اورارتویی در ایران شناخته می‌شود.

این دژ با طول ۸۵۰ متر، عرض ۴۰۰ متر و ارتفاعی به حداکثر ۱۸۰ متر، دارای حصارها، صفه‌ها و پله‌هایی که در صخره‌ها ایجاد شده‌اند، است. با وجود مکانیک‌های دفاعی آن، بسطام در کنار رودخانه آق‌چای که از غرب به شرق جریان دارد، قرار گرفته و با استفاده از چندین دژ که به معابر ورودی و خروجی منطقه مسلط هستند، امنیت منطقه را تأمین می‌کند.

پروفسور کلایس، با پژوهش در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، ۱۰۱ محوطه اورارتویی را در هر دو استان بررسی کرده است. او با دستیابی به این اطلاعات گسترده، دوران شکوفایی اورارتوها را در محور غربی-شرقی این منطقه، از گوشه رودخانه فرات در کنار مالاتیا (ترکیه) تا حوالی اهر در ایران که طول آن ۸۰۰ کیلومتر بوده و همچنین محور شمال-جنوبی این منطقه از اطراف لنینیکا (اتحاد جماهیرشوروی) تا منطقه شمال رواندوز عراق که ۵۰۰ کیلومتر است، ارزیابی کرد.

شرایط بازدید از دژ بسطام

دژ بسطام، یکی از زیباترین آثار تاریخی ایران، در نزدیکی شهرستان خوی واقع شده است. این مکان که به‌عنوان بزرگ‌ترین سایت اورارتویی کشور شناخته می‌شود، هر ساله گردشگران بسیاری را از سراسر جهان به خود جذب می‌کند. بازدید از این بنای باستانی، که به‌جز روزهای تعطیل همه‌روزه امکان‌پذیر است، حدود ۱ تا ۲ ساعت زمان می‌برد.

این دژ به عنوان پایگاهی برای مطالعات فرهنگی و تمدن امپراتوری اورارتو مورد توجه قرار گرفته و اداره ‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی، تلاش‌های بسیاری برای حفاظت و سامان‌دهی این اثر ارزشمند انجام داده است.

باستان‌شناسان محلی در تلاش برای ادامه کاوش‌ها و حفاظت از آثار کشف‌شده هستند تا اهمیت این سایت که در قرن هفتم پیش از میلاد مرکز حکومتی روسای دوم بوده، حفظ شود.

حرف آخر

دژ بسطام با تمام ویژگی‌های معماری و تاریخی‌ که دارد، نمادی از ارزش‌های فرهنگی و تمدنی این منطقه است. بافت‌های گوناگون مذهبی، نظامی و دیگر بخش‌های آن، شاهکاری از دست انسان در دوران باستان را به تصویر می‌کشند و به‌عنوان یک شاهکار معماری و فرهنگی به‌شمار می‌رود.

بررسی‌ها و تحقیقات انجام شده در این زمینه، به ما امکان می‌دهد تا به درک عمیق‌تری از زندگی و فرهنگ انسان‌های گذشته در این نواحی بپردازیم. باتوجه‌به اهمیت تاریخی و فرهنگی دژ بسطام، حفاظت و نگهداری از این اثر باستانی اهمیت زیادی دارد تا نسل‌های آینده بتوانند از آثار باارزش تاریخی این منطقه بهره‌مند شوند.

مطالب مرتبط:
آشنایی با بهترین سوغات ارومیه
معرفی ۱۰ مورد از جاذبه های شهر ارومیه
دریاچه دالامپر، گنجینه ای طبیعی در نزدیکی ارومیه