قلعه سرخ یا قلعه آگرا در هند یک سازه‌ی دفاعی بسیار زیبا مربوط به دوره گورکانیان و قرن شانزدهم است. این بنای تاریخی بخش‌های مختلفی مانند باغ‌ها، مساجد، کاخ‌ها و برج‌های مرمری دارد که در نوع خود بی‌نظیر و بسیار دیدنی هستند. قلعه آگرا در نزدیکی تاج‌محل قرار گرفته و از نظر شکوه و اهمیت هم‌سطح این بنای ارزشمند و معروف محسوب می‌شود. در ادامه با قلعه قرمز آگرا بیشتر آشنا می‌شویم. با الی گشت همراه باشید.
آشنایی با قلعه سرخ در آگرا
آشنایی با قلعه سرخ در آگرا یعنی آشنایی با یکی از زیباترین و جذاب‌ترین بناهای تاریخی هند، بنایی که با معماری مغول خود در دوره‌های مختلف موردتوجه پادشاهان بسیاری بوده است. قلعه آگرا شامل بخش‌های مختلفی مانند قصر تابستانی شاه و مراکز مهم و پر رفت‌وآمد شاهان می‌شود. همچنین یک مسجد کوچک بسیار زیبا به نام مینا(محل زندانی‌شدن شاه جهان) در این قلعه ساخته شده که بسیار دیدنی است. در بخش دروازه‌ی قلعه آگرا، گودال‌های عمیقی وجود دارند که در گذشته برای امنیت قلعه طراحی شده بودند. ممکن است برخی‌ها قلعه سرخ آگرا را با قلعه سرخ دهلی اشتباه بگیرند اما باید بدانید این دو سازه کاملاً متفاوت هستند.
تاریخچه قلعه آگرا در هند
درباره تاریخچه قلعه آگرا در هند روایت‌های متعددی وجود دارد. طبق این روایات بنای اصلی این کاخ زیبا مربوط به قرن یازدهم میلادی و زمان حکومت عثمانیان بر این بخش از هند بوده است. در آن زمان سلطان لودی(سلطان عثمانی) در این قلعه ساکن شده بود. طبق شواهد موجود او طی سال‌های اقامتش در این قلعه، یک مسجد و یک چاه آب به مجموعه اضافه کرده است.
سال ۱۵۲۶ مغول‌ها به هند و آگرا حمله کردند و پس از شکست سلطان لودی عثمانی، توانستند قلعه را تصرف کنند. این دوره یک پلکان به قلعه افزوده شد. در سال ۱۵۵۵ یک سلطان هندی به نام سلطان هیمو تلاش‌هایی را برای بازپس‌گیری قلعه آگرا انجام داد و پس از تصرف آگرا، به فکر پس گرفتن دهلی و سایر بخش‌های تحت حکومت مغول‌ها افتاد. اما سلطان اکبر مغول در سال ۱۵۵۶، سلطان هیمو را شکست داد و قلعه آگرا را مجددا تصرف کرد.
او شهر آگرا را به عنوان پایتخت خود معرفی کرده و سپس دستور داد قلعه سرخ آگرا که به طور کامل ویران شده بود بازسازی شود. کار بازسازی این قلعه با ماسه سنگ قرمزی که از منطقه Barauli راجستان آورده شده بود و سنگ‌های مرمر، طلا و دیگر سنگ‌های گران‌بها آغاز شد. روزانه حدود ۴۰۰۰ نفر به مدت هشت سال روی این بنا کار کردند تا در نهایت در سال ۱۵۷۳ کار ساخت و بازسازی قلعه آگرا به پایان رسید.
در زمان سلطنت نوه اکبر یعنی شاه جهان، بخش‌هایی از بناهای داخل قلعه برای ایجاد مسیری به قصر مرمر سفید(تاج‌محل) خراب شدند. قلعه آگرا به‌نوعی جایگاه خانواده شاه جهان و فرزندانش بود و حتی پس شاه جهان، اورنگ زیب در ۸ سال آخر عمر پدرش، او را در این کاخ زندانی کرده بود.
تصرف انگلیس
اوایل قرن هجدهم امپراتوری مراتا(یکی از امپراتوری‌های هند) توانست این قلعه را تسخیر کند. سال‌های حکومت این امپراتوری، قلعه چندین بار بین امپراتوری مراتا و دشمنانش دست‌به‌دست شد. در سال ۱۸۰۳ بریتانیایی‌ها توانستند مراتا را شکست دهند و قلعه قرمز آگرا را تصرف کنند. این دوره بیشتر سنگ‌های تزیینی دیوارهای قلعه به غارت رفت. در سال ۱۸۵۷ هندی‌ها برای بازپس‌گیری این قلعه با انگلیسی‌ها درگیر شدند و قلعه آگرا به محل نبرد هندی‌ها و انگلیسی‌ها تبدیل شد. پایان این نبرد، هندی‌ها توانستند انگلیسی‌ها را شکست دهند و بدین ترتیب یک قرن حکومت مستقیم بریتانیا بر هند پایان یافت.
قلعه آگرا هند در سال ۱۹۸۳ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. امروزه این بنا یکی از جذاب‌ترین و مهم‌ترین بناهای تاریخی هند محسوب می‌شود و در ایام مختلف سال، گردشگران زیادی از این مجموعه بازدید می‌کنند.
معماری قلعه سرخ آگرا
در سبک معماری قلعه سرخ آگرا می‌توان المان‌های مورد علاقه‌ی اکبرشاه گورکانی را مشاهده کرد. باتوجه‌به علاقه‌ی این پادشاه به ماسه و سنگ سرخ، امروزه رنگ سرخ این قلعه به‌وضوح قابل‌تشخیص است. علت نام‌گذاری قلعه به «قلعه سرخ آگرا» هم همین مسئله است.
این قلعه با الهام از سبک معماری باغ‌های ایرانی طراحی شده اما نشانه‌هایی از معماری هندی در آن وجود دارد. مثلاً در کنار خطوط اسلیمی ایرانی، از اژدها، فیل و پرندگان هندی برای تزیین قلعه سرخ استفاده شده است. 
قلعه آگرا به شکل نیم‌دایره ساخته شده و برج و باروهای دوتایی اطراف آن را فراگرفته‌اند. ارتفاع برخی از دیوارهای این قلعه به ۲۱ متر می‌رسند. همچنین در چهار طرف قلعه آگرا، چهار دروازه به نام‌های دهلی، لاهور(عمارسینگ)، هاتی پل(دروازه فیل) و دروازه اکبر به چشم می‌خورند که سه‌تایی آن‌ها به خیابان و شهر و یکی از آن‌ها به‌طرف رودخانه باز می‌شود. از بین این دروازه‌ها، دروازه‌های دهلی و لاهور اهمیت بیشتری دارند و در دوران سلطنت سلطان اکبر، به‌منظور افزایش امنیت قلعه ساخته شده‌اند. دروازه اکبر در سال ۱۵۶۸ ساخته شده و در تزیین آن از طرح و نقش‌های بسیار خاص و طلا استفاده شده است. به همین علت این بخش را می‌توان باشکوه‌ترین دروازه قلعه آگرا دانست. دروازه فیل یا هاتی‌پور دروازه داخلی و غیرقابل‌نفوذترین دروازه قلعه سرخ آگرا محسوب می‌شود. دو مجسمه سنگی فیل از این دروازه محافظت می‌کنند.
عمار سینگ یکی دیگر از دروازه‌های قلعه آگرا است که امروزه ورود گردشگران فقط آن امکان‌پذیر است. این دروازه مارپیچی در بخش جنوبی قلعه قرار دارد و باهدف سردرگم کردن دشمنان ساخته شده بود.
فضای داخلی قلعه
پس از ورود به قلعه، گردشگران به‌طرف یک ایوان بسیار زیبا به نام «دیوان عام» هدایت می‌شوند. در این دیوان سلطان شاه جهان به مشکلات مردم گوش می‌داد و به امورات آن‌ها رسیدگی می‌کرد. از طریق پلکانی موجود در یک سمت ایوان می‌توان به حیاط نسبتاً بزرگ قلعه وارد شد. در گوشه‌ای از این حیاط، مسجد کوچکی به نام «نگینا» وجود دارد که به دستور شاه جهان برای استفاده‌ی بانوان ساخته شده بود. در گذشته در پایین این مسجد بازاری هم برای بانوان دربار وجود داشت. گفته می‌شود تخت‌طاووس نشان شاه جهان(مزین به الماس کوه نور) در ایوان عام قرار داشته است.
در سمت رودخانه، قصر شیش یا قصر شیشه‌ای با تزیینات آیینه‌ای بسیار زیبا قرار دارد. در این قصر پادشاه لباس‌های خود را تعویض می‌کرده است. بخش شرقی قلعه آگرا، شامل یک بنای زیبا به نام خاص محل است. این بخش دارای معماری اسلامی و هندی بوده و با نقاشی‌هایی بر روی سطوح سفید مرمری تزیین شده است.
در سمت چپ خاص محل، برج مسمان قرار دارد. در بخش جنوبی هم حیاط قرمزرنگی معروف به کاخ جهانگیر دیده می‌شود که طبق گمانه‌زنی‌ها سلطان اکبر این کاخ را برای پسر خودساخته است. به‌طورکلی قصرهای موجود در قلعه آگرا همگی به رنگ سفید و قرمز هستند و در طبقات زیرین آن‌ها، از مرمرهای دورنگ قرمز و سفید استفاده شده است.
قلعه‌سرخ آگرا در دوره‌های مختلف شاهد ساخت‌وسازها و حتی تخریب‌های بسیاری بوده است. در زمان مغول‌ها بخش‌های زیادی به این مجموعه اضافه شده بود اما در زمان بریتانیایی‌ها تعداد زیادی از این بخش‌ها برای ساخت سربازخانه ویران شدند. همچنین در گذشته یک جام بزرگ در وسط حوض قلعه آگرا وجود داشت که بر اساس اتفاقات تاریخی ویران شد. از دیگر بخش‌هایی که امروزه اثری از آن‌ها دیده نمی‌شود می‌توان به تخت تابستانی اشاره کرد.
مطالب مرتبط
بازدید از قلعه قرمز آگرا
برای بازدید از قلعه قرمز آگرا باید به شهر آگرا بروید. این شهر از دهلی نو(پایتخت هند) ۲۰۰ کیلومتر فاصله دارد و توسط ریل راه‌آهن به دیگر مناطق هند مرتبط می‌شود. همچنین ایستگاه قطار تا قلعه آگرا فقط ۵.۵ کیلومتر فاصله دارد. پس از رسیدن به قلعه می‌توانید با پرداخت هزینه ورودی، وارد مجموعه شوید. این قلعه همه روز از صبح تا غروب باز است و گردشگران می‌توانند از آن بازدید کنند.
سخن نهایی
در این مقاله با قلعه‌سرخ در آگرا آشنا شدیم. همان‌طور که گفته شد این بنای ارزشمند یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های مربوط به دوره گورکانی است که فاصله کمی با تاج‌محل دارد. قلعه‌سرخ اگر چه در طول دوره‌های مختلف آسیب‌های فراوانی دیده است اما هنوز هم می‌توان شکوه و عظمت گذشته را در آن مشاهده کرد و از دیدن تزیینات فوق‌العاده زیبای این بنا لذت برد.
سوالات متداول
۱. قلعه آگرا در چه دوره‌ای ساخته شده است؟
قلعه آگرا در قرن شانزدهم میلادی و در دوره گورکانیان ساخته شده است.
۲. چرا به این قلعه، قلعه سرخ می‌گویند؟
به دلیل استفاده از ماسه سنگ قرمز در ساخت این قلعه، به آن قلعه سرخ می‌گویند.
۳. چه تفاوتی بین قلعه سرخ آگرا و قلعه سرخ دهلی وجود دارد؟
در حالی که هر دو قلعه در دوره گورکانیان ساخته شده‌اند، قلعه سرخ آگرا بیشتر به عنوان یک اقامتگاه و مرکز حکومتی استفاده می‌شده است، در حالی که قلعه سرخ دهلی بیشتر به عنوان یک قلعه نظامی کاربرد داشته است.
۴. بهترین زمان برای بازدید از این قلعه چه زمانی است؟
بهترین زمان برای بازدید از قلعه‌آگرا فصل پاییز و زمستان (از ماه اکتبر تا مارس) است. در این فصل هوا خنک و دلپذیر است و بازدید از قلعه و گشت و گذار در آن آسان‌تر خواهد بود.