شاید تا به حال اسم قمش به گوشتان نخورده اما خوب است بدانید که قمش دزفول به معنای قنات و کاریز است. در گذشته پیدا کردن آب شیرین برای ساکنان شهرهای جنوبی و مرکزی ایران بسیار سخت بوده و نبود آب شیرین باعث شده است که به حفر قنات بپردازند و از آب های سفره های زیر زمینی بتوانند استفاده کنند. قنات ها سیستم پیچیده ای دارند و در روزگار خودشان یکی از بی نظیرترین سیستم های آب رسانی بوده اند. این سیستم برای بسیاری از گردشگرهای خارجی و ایران هم چنان جذاب است.
هر چند که دیگر به خاطر آب شرب و لوله کشی چندین دهه است که از قنات استفاده نمی شود و شغل مقنی گری هم دیگر نیست اما ساختارهایی از قنات به عنوان بخش جالبی از آثار تاریخی ایران باقی مانده اند که دیدنش برای گردشگرهای ایرانی و خارجی جذاب است. در این مقاله مجله گردشگری الی گشت قمش های دزفول را به شما معرفی می کند.
تاریخچه قمش یا قنات
ساخت قمش و قنات قدمت بسیار بالایی دارند. تاریخچه قمش یا قنات به دوره ی ساسانی می رسد و قدمتی بیش از دو هزار سال را دارند. این شیوه آب رسانی تا حدود شصت سال پیش در کشور ایران رایج بوده است و یکی از مهم ترین شغل های هر شهر مقنی گری بوده است. مقنی راه آب سفره های زیرزمینی را پیدا می کرده است و براساس آن به حفر کانال های آبی می پرداخته است. مقنی ها همواره در راهروهای تنگ و کانال های آبی می رفتند و قبل از رسیدن آب مسیر را با آب برها تغییر میدادند. آب حاصل از سفره های زیرزمینی به خانه ها اعیانی می رسیده است و بخشی از آب ها به مراکز مهم شهری و بناهای عالم المنفعه چون مسجد و کاروانسرا هدایت می شده است و بخش دیگری هم برای زمین های کشاورزی استفاده می شده است.
قدمت قمش دزفول به دوره های صفوی می رسد هر چند بسیاری از کارشناس ها معتقد هستند که قمش های با قدمت تری در شهر دزفول وجود داشته است که قدمتی بالای پانصد سال هم داشته اند و به حدود هزار سال پیش هم می رسید اما به خاطر تخریب و ساخت و سازها و مسدود شدن راه ها در همین یک سده اخیر از بین رفته اند. در کتاب های تاریخی قرن سوم و چهارم ه.ق به قنات های دزفول اشاره شده است و همین مورد اهمیت قنات ها را نشان می دهد.
تضمین بهترین قیمت ، بلیط قطار و رزرو هتل در تمامی نقاط جهان فقط در الی گشت.
سرچشمه قمش های دزفول
سرچشمه قمش های دزفول یا همان قنات های دزفول، رود دز بوده و خوب است بدانید که نوع قمش های دزفول با قنات های شهرهای مرکزی ایران متفاوت بوده است. در شهرهای مرکزی ایران مانند یزد و اصفهان مقنی ها زمین را حفر می کردند تا به منبع سفره های آب زیر زمینی دسترسی پیدا کنند اما در قمش های دزفول زمین حفر شده است تا آب رودخانه از طریق کانال ها به سمت شهر هدایت شود و برای بهره بردای بیشتر از آب رودخانه قمش های دزفول ساخته شده اند.
آب رودخانه دز شیرین بوده است و مهم ترین مصرف آب این رودخانه برای مصارف کشاورزی بوده است و برای استفاده بیشتر کانالهای زیرزمینی قمش ها حفر شده اند تا آب قمش ها به درستی در محله های مختلف دزفول تقسیم بندی شوند. آب قمش ها در نهایت در گذشته به نخلستان ها و زمین های کشاورزی دزفول می رسیده است که برای آبیاری زمین های کشاورزی مورده استفاده قرار می گرفته است. از قمش های مهم دزفول می توان چوقابافان، قمش عاملی، قمش جیحون، قمش سرکنده، قمش آقامیر و قمش بوعلا را نام برد. خوب است بدانید که امروزه تنها قمش دزفول که قابل بازدید است قمش چوقابافان نام دارد.
خرید آنلاین بلیط هواپیما اهواز ار وب سایت الی گشت
معماری قمش دزفول
همان طور که توضیح دادیم سرچشمه قمش های دزفول رود دز است. ساختار قمش دزفول متفاوت از قنات های شهرهای مرکزی یزد و اصفهان است. برای قمش ابتدا کانال های آبی حفر شده که آب رودخانه را در بخش های مختلف شهر هدایت می کرده است. معماری قمش دزفول از سربطاق، راهرو، پلکان و محل پایاب و کانال های آبی تشکیل شده است.
سر بطاق اتاق هم سطح با زمین است که دارای یک هشتی است و سپس به پس از عبور از سربطاق باید راهرو هایی دیگر را که سمت آب قنات پله می‌خورد را طی کنید. این پله ها شبیه پلکان های آب انبار های شهرهای مرکزی هستند. پس از طی کردن گاهی ۸۰ پله و گاهی ۱۰۰پله و گاهی هم بیشتر به قسمت پایاب می رسید. پایاب محل تجمع آب بوده است. امروزه در پایاب های قمش ها آبی دیگر نمی بینید. پس از پایاب کانال های هدایت آب وجود دارد که می تواند از آن عبور کنید. امروزه می توانید مسیر کانال های آبی و راهره های آبی دزفول را هم ببینید.
از دلایلی که باعث حفر قمش در دزفول شد
یکی از دلایلی که باعث حفر قمش در دزفول شد این بود که سطح شهر دزفول با سطح رودخانه دز ۱۳ الی ۱۴ متر اختلاف داشته است. و سطح رودخانه از قسمت شهر و دشت های و زمین های کشاورزی بالاتر بوده است در نتیجه برای اینکه بتوانند از آب رودخانه بیشتر استفاده کنند کانال های زیرزمینی در کنار رودخانه را ایجاد کرده اند که آب رودخانه را به مکان های مختلف شهر و زمین های کشاورزی هدایت می کرده است. فرق اصلی قمش با قنات این است که قنات از راهروهایی تشکیل می شود که آب های سفره های زیرزمینی را به شهر هدایت می کنند اما قمش در واقع استفاده و بهره برداری آب رودخانه در جهت مصارف شهری هست و قنات ها سیستم پیچیده تری از قمش ها را دارند. قمش دزفول یکی از سیستم های مهم آب رسانی در گذشته بوده است.
کدام قمش دزفول قابل بازدید است؟
بسیاری از کاربرها این سوال را دارند که کدام قمش دزفول قابل بازدید است؟ در پاسخ باید به شما بگوییم که فقط قمش چوقابافان در شهر دزفول امروزه قابل بازدید است. نام دیگر این قمش، قمش تاریخی مومنان است. این قمش در یکی از محله های دزفول به نام شیدانه امام رضا قرار دارد. علت نام این قمش به چوقابافان این است که در گذشته صنایع دستی به نام چوقا بافی در شهر دزفول وجود داشته است و در اطراف این قمش کارگاه های متعدد چوقابافی وجود داشته است و به همین علت به این قمش چوقابافان گفته می شده است.
به خاطر نزدیک بودن این قمش به مسجد هم ساکنان دزفول به آن قمش مومنان هم می گفتند. قمش چوقابافان در حدوده چهار صد سال پیش ساخته شده است و در سال ۱۳۵۵ دیگر مورد استفاده قرار نگرفته است. در سال ۱۳۸۰ یکی از اهالی محله شیدانه به نام آقای سعید قُلیان تصمیم گرفت مسیر کانال قمش چوقابافان را خاک برداری کند و با هزینه شخصی بازسازی کرد و در سال ۱۳۹۶ مورد بازدید قرار گرفت.
قمش چوقابافان
برای دیدن قمش چوقابافان ابتدا به وردوی آن که سربطاق است باید بروید. سربطاق ورودی، همسطح زمین است و بعد از این که از سربطاق گذر کنید باید ۷۴ پله را به سمت پایین بروید. در این جا به محل آب قمش چوقابافان می رسید. امروزه تمام کانال های آبی قمش چوقابافان با نور پردازی رنگارنگ شده اند. هنگامی که وارد این بخش می شوید متوجه اختلاف دما با سطح زمین می شوید دما در اینجا خنک تر است.
در گذشته این مسیر با آب رود دز پر می شده است. برای یادآوری گذشته در مسیر سربطاق و پله ها و محل پایاب قمش چوقابافان، شما مجسمه های زن و مرد را با لباس دزفولی را می بینید که کوزه های آب را در دستان خود گرفته اند. در تمام مسیر کانال هم انواع کاسه و کوزه و بشقاب های سفالی را می بینید که از خانه های قدیمی دزفول جمع آوری شده اند و تعداد از آن ها قدمتی بالای ۱۵۰ سال را هم دارند. این قمش دزفول بیش از ۵۰ متر از سطح زمین عمق دارد و طول آن به همراه دیگر قمش های دزفول به حدود ۸۱۰۰ مار می رسد.
مسیر کانال آبی قمش چوقابافان
امروزه فقط سی صدمتر قمش چوقابافان خاک برداری شده است و گردشگرها هم می توانند تا همین حدود را ببینید. این قمش آب محله آشامیدنی محله شیدانه و ۱۲۰۰ هکتار آب زمین های کشاورزی دزفول را تامین میکرده است. مهندسی کانال های آب، بخش پایاب و سربطاق آن بی‌نظیر است و همه موارد با دقت و اوصول در چهارصد سال پیش طراحی شده است. در گذشته تمام مسیر های کانال آبی تاریک بوده است و با چراغ های قدیمی پیه سوز مقنی ها این مسیر را طی می کردند. مسیر کانال آبی قمش چوقابافان در ابتدا دهانه وسیعی دارد اما اگر ادامه بدهید در مکان هایی ،دهانه تنگ را می بینید.
معمولا دهانه های کانال آبی کوچک و بزرگ می شود تا جریان آب را هدایت کنند. به خصوص در طغیان ها رودخانه آب رود با فشار وارد کانال ها می شده است و از همین در بخش هایی دهانه کانال آبی تنگ تر ساخته شده اند که از شدت جریان آب بکاهد و چنین مهندسی پیچیده از قمش دزفول همواره مورد تحسین تمام بازدید کنندگان و پژوهشگران است.
قمش های دیگر دزفول
قمش های دیگر دزفول متاسفانه بازسازی نشده اند و تعدادی از آن ها فقط سربطاقشان قابل بازدید است. جالب است بدانید که در طول جنگ ایران و عراق بسیاری از دزفولی ها در بمباران ها در همین کانال های قمش ها پناه می گرفته اند. از قمش های دزفول که می توانید فقط سربطاق و اتاق ورودیه اولیه آن را مشاهده کنید قمش جیحون، قمش سرکنده، قمش اقامیر، سر بطاق آ مهدی، و سر به طاق قل ننه است. دهانه ورودی اول اتاق سالم است اما دیگر مسیرهای کانال آبی آن مسدود شده است و اوضاع مساعدی ندارند. اگر خواستید قمش دزفول را ببینید و با ساختار قمش شهر دزفول آشنا شوید بهترین گزینه قمش چوقابافان است.
سیستم های آب رسانی استان خوزستان
سیستم های آب رسانی استان خوزستان با وجود گذشت دو هزار سال هم چنان مورد توجه بسیاری از پژوهشگران حوزه باستان شناسی و تاریخ است. سازه های آبی شوشتر در زمان ساسانیان، آسیاب های آبی دزفول و قمش های دزفول یکی از بی نظیرترین سیستم های آبی استان خوزستان هستند که هرساله گردشگرهای بی شماری به بازدید آن ها می روند. رعایت تمام نکات دقیق ایمنی، هدایت و مسیر آب رودخانه، ساخت کانال های فنی دقیق همگی نشان دهنده هوش و ذکاوت معماران دوران ساسانی و دوره های بعد تر هستند که با مدیریت منطقی و درست از آب رودخانه بهره می برده اند.
جدا از آن پل بندهای بسیار مناسبی بر روی رودخانه ها تاسیس می شده است که هم از سیل جلوگیری میکرده و هم آب برهای پایه های پل، جریان آب را هدایت میکرده است. قمش دزفول یکی از جاذبه های تاریخی شهر دزفول است که در رعایت دقت و ظرافت و تکنیک در زمانه ی خودش ساخته شده است.
جمع بندی درباره قمش دزفول
در این مقاله قمش دزفول، ساختار، نوع کارکرد، چرایی ساخت را برای شما مخاطب اهل سفر توضیح دادیم. اگر به شهر دزفول سفر می کنید حتما از قمش چوقابافان دزفول دیدن کنید. و یکی از جاذبه های منحصر به فرد تاریخی این شهر را ببینید. قمش های دزفول یکی از شاهکارهای مهندسی در گذشته دزفول است که در بهترین شکل ممکن از آب رودخانه بهره برداری کرده اند اگر به بازدید این مکان رفته اید نظرتان برای دیگر مخاطب های الی گشت در پایان همین مقاله بنوسید تا مخاطب های بیشتری با این اثر تاریخی و تکنیکی آشنا شوند.