ممکن است همه دروازه های تهران را نشناسید. در زمان های گذشته همه ی شهرها محصور به حصار یا دیوار بوده اند و تردد به داخل یا خارج از شهرها از طریق دروازه های موجود در دیوار دور شهر صورت گرفته است. تعداد دروازه‌های هر شهر بستگی به اندازه بزرگی شهر و میزان رفت و آمد داشته است. دروازه به‌طور سنتی ساخته می شد تا دسترسی به شهر و خروج از آن توسط مردم، وسایل نقلیه، کالاها و حیوانات با کنترل صورت گیرد.
با مطالعه مقاله آشنایی با جاذبه های تاریخی تهران، تمام دیدنی های شهر تهران را بشناسید!
اهمیت دروازه ها
اهمیت دروازه هادروازه شهرها اهداف مختلفی مانند دفاع، امنیت، ایمنی، تجارت و کسب عوارض داشته‌اند. برای همین توسط نظامیان یا مقامات شهری اداره می شدند. دروازه شهر محلی برای نمایش انواع گوناگون اطلاعات عمومی مانند اطلاعیه های مالیاتی و عوارض، مقررات محلی و مطالب قانونی بوده اند. با توجه به نقش دفاعی دروازه‌ها، جنس آن‌ها محکم و تقویت شده بوده و با مجسمه ها و نقوشی تزئین می شده اند که هدف آن ها ارعاب بوده است. گاه سر بریده شده جنایتکاران یا دشمنان بر دروازه شهر آویخته می شد!
گویا شاه طهماسب صفوی در دوران سلطنت خود، به دلیل علاقه مفرطی که به تهران و آب و هوای تمیز آن داشته است، دستور داده که دور تا دور شهر تهران را حصار یا ارگی کشیده و چهار تا شش دروازه بر روی آن بنا کنند. این ارگ ظاهراً دارای ۱۱۴ برج، به تعداد سوره های قرآن بوده است.
شکل گیری تدریجی شهر تهران
در دوره ناصرالدین شاه نیز ، شهر تهران از هر سو گسترش پیدا کرد. شاه قاجار پس از مشورت با مطلعین، تصمیم گرفت هم زمان با آغاز بیستمین سال پادشاهی خود حصار شهر را بزرگ تر و دروازه های آن را بیشتر کند. البته پیش از این اقدام، چندین رویداد کوچک و بزرگ عمرانی و توسعه ای در تهران آن روزگار روی داده بود. در این مقاله از الی گشت قصد معرفی ۱۲ دروازه تهران بزرگ را داریم با ما در ادامه همراه باشید.
همین حالا با رزرو انلاین پرواز تهران الی گشت سفر خود به این شهر را برنامه ریزی کنید و از بازدید جاذیه های تاریخی این شهر لذت ببرید.
۱-دروازه شمیران تهران
این دروازه تنها دروازه شمالی شهر تهران است. دروازه شمیران در طرف شرقی دیوار حصار شمالی ساخته شده بود. محل این دروازه را می توان با ابتدای شمال خیابان پامنار (امیرکبیر) مطابق دانست.
این دروازه مسیر ارتباط تهران با نواحی شمالی شهر بود. دروازه شمیران در محله عودلاجان و در ضلع شمال شرقی ساختمان مربوط به سفارت روسیه قرار داشت.
در واقع این دروازه در شرق سه راه شمیران، محل معروف به پیچ شمرون، ابتدای جاده قدیم شمیران، (خیابان کوروش) یا خیابان دکتر شریعتی امروزی واقع است.
در این محله خانه ها، باغ ها و ابنیه عمومی واقع در کوچه های منشعب از گذری تشکیل شده بود که به دروازه شمیران منتهی می شدند. این گذر همان خیابان پامنار بود و این محله در فاصله منار تا دروازه به محوریت خیابان پامنار قرار داشت.
با رزرو آنلاین ارزان ترین تور تهران الی گشت از دروازه شمیران تهران دیدن کنید.
۲-دروازه دولاب
دروازه دولاب شرقی ترین دروازه در میان دروازه های تهران است که در قسمت جنوبی حصار شرقی و محله چال میدان ساخته شده است. ابتدای بازارچه نایب السلطنه در خیابان ری محل دقیق دروازه دولاب است. مردم تهران از طریق این دروازه با نواحی شرقی تهران ارتباط برقرار می کردند. نام دولاب از دَلوِ آب اخذ شده و قنات مهم آن نشان دهنده اهمیت این منطقه شرقی تهران است.
ظاهراً زمین‌های مجاور دروازه دولاب، جزو زمین‌های کشاورزی تهران بوده‌اند و از این زمین‌ها بیشتر جهت صیفی‌کاری و کشت تره‌بار مصرفی مردم تهران استفاده می‌شد.
۳-دروازه قزوین تهران
غربی ترین دروازه تهران دروازه قزوین است. این دروازه در طرف جنوبی دیوار حصار غربی ساخته شده است.
معمار این دروازه استاد تقی محمدپور از معماران قدیمی و بنام دوره پهلوی اول و ابتدای پهلوی دوم می باشد. وی در زمینه معماری و طرح و نقش کاشی کاری نیز استاد بود.از دیگر آثار وی می توان به کاشی کاری و طراحی بخش هایی از سر در باغ ملی در خیابان حسن آباد تهران اشاره کرد.طول این بارو شش هزار گام بود و چهار دروازه بیشتر نداشت که دروازه قزوین در مدخل کنونی بازارچهٔ قوام‌الدوله و شاهپور (وحدت اسلامی) واقع بود.
۴-دروازه شاه عبدالعظیم
۴-دروازه شاه عبدالعظیمدروازه شاه عبدالعظیم تنها دروازه جنوبی شهر و یکی از اصلی ترین دروازه های تهران بود. دروازه شاه عبدالعظیم یا دروازه اصفهان در طرف شرقی دیوار حصار جنوبی ساخته شده بود. محل این دروازه را می توان با خیابان مولوی و ابتدای بازار حضرتی مطابق دانست. این دروازه در مسیر ارتباط تهران با نواحی جنوبی و مرقد حضرت عبدالعظیم و شهرهای قم و اصفهان قرار داشت. دروازه شاه عبدالعظیم نیز در میان محله بازار و محله چال میدان قرار داشت.
با رزرو آنلاین هتل الی تهران الی گشت بهترین هتل را برای اقامت خود در تهران انتخاب کنید.
۵-دروازه دولت
در انتهای خیابان باب همایون که نیمه شمالی محوطه ارگ را از شمال به جنوب به دو قسمت می‌کرد و در محل دروازه قدیمی که افغان ها در حصار ارگ تهران برای موارد اضطراری و فرار ایجاد کرده بودند. دروازه دولت یکی از اصلی ترین دروازه های تهران بوده است. این دروازه در سال ۱۲۵۰ هجری شمسی همزمان با ایجاد خیابان الماسیه دروازه بزرگی توسط محمد رحیم خان علا الدوله (امیرنظام) ساخته شد که به همان نام قدیم آن یعنی دروازه دولت معروف گردید.
دروازه دولت قدیم بنایی سه طبقه و سه دهانه رفیع و عظیم بود، که دهانه میانی آن بزرگتر بود. بالای دهانه میانی یک مهتابی ستون دار، و بالای دهانه های طرفین دو اتاق قرینه یکدیگر ساخته بودند.
بنا به طور کلی با کاشیکاری نسبتا زیبایی آراسته شده بود. درهای دروازه را از چدن یکپارچه در قرخانه دولتی ریخته بودند، و ساختن این گونه درهای بزرگ یکپارچه در تهران تا آن زمان سابقه نداشت.
در دوره رضاخان و به منظور گسترش و مدرن سازی شهر تهران دستور تخریب دروازه‌های این شهر صادر شد.
۶-دروازه غار
۶-دروازه غاراین دروازه در حد فاصل بین خانی آباد و میدان شوش در حوالی مکانی که امروزه در آن میدان غار (شهید هرندی) بنا شده‌است، واقع بود. محل دقیق این دروازه حد فاصل میدان شوش و میدان راه‌آهن می‌باشد. این محل در شمالی‌ترین قسمت محله باغ آذری بوده است.
بر کاشیکاری زیبای این دروازه تصاویری از نبرد رستم و دیو سفید نقش شده بود. که حتی تا زمان تخریب این دروازه به عنوان یکی از اصلی ترین دروازه های تهران، بسیار سالم و دست نخورده باقی‌مانده بود. به همین دلیل کاشی‌های نقاشی شده مربوط به دروازه غار، به موزه ایران باستان انتقال یافتند تا در آنجا نگهداری شوند. این نقش زیبا دارای رقم استاد محمد کاشی‌پز شیرازی است و پیداست که این هنرمند اهل شیراز سازنده این کاشی‌ها و نقش مندرج بر آن بوده‌است. هرچند از زندگی این هنرمند اطلاعی در دست نیست. تاریخ ساخته شدن این نقش کاشی بر اساس مندرجات آن، در سال ۱۲۶۳ هجری قمری بوده‌است.
۷-دروازه خانی آباد تهران
۷-دروازه خانی آباد تهراندروازه خانی آباد در دوره ناصری یکی دیگر از دروازه های اصلی شهر تهران بوده است. این دروازه همراه با حصار و دروازه‌های دیگر تهران برای گسترش پایتخت در دوره رضاشاه پهلوی تخریب می‌شوند. این دروازه در تقاطع خیابان‌های خانی‌آباد و شوش و در محله خانی آباد قرار داشت. محله ی خانی آباد زادگاه مردان برجسته ی تاریخ ایران نظیر تختی است. درواقع این محله الماس هایی را در دل ذغال ها پرورش داده است.
۸-دروازه دوشان تپه
دروازه دوشان‌تپه یکی از دروازه های قدیمی تهران بود. همین‌طور نام قریه ای در شرق شهر که به نوعی حومه تهران محسوب می شود. این قریه خوش آب و هوا از محدوده ارک شاهی فاصله زیادی داشت. علاوه بر اینکه یکی از دروازه های دوره ناصری بود که حد و حصر تهران را مشخص می کرد. شکارگاه ناصرالدین‌شاه قاجار هم بود و بخشی از شهرت این دروازه و مکان در کتاب های تاریخی به همین دلیل است.
۹-دروازه خراسان تهران
دروازه خراسان در حدود میدان خراسان قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی شرقی شهر و جنوبی ترین دروازه شرقی قلمداد می شد. سه دروازه در باروی غربی شهر، از شمال به جنوب به ترتیب: باغ شاه، قزوین، گمرک
۱۰-دروازه باغ شاه
دروازه باغ شاه یکی از مهم ترین دروازه های تهران بود که در حدود میدان حُر قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی غربی شهر قرار داشت و شمالی ترین دروازه غربی قلمداد می شد.
دروازه باغ شاه به دروازه اسب دوانی تهران نیز معروف است. در غرب تهران قدیم، جایی که امروز پادگان باغ شاه قرار دارد، زمانی میدان اسبدوانی شاهان قاجار قرار داشت.
۱۱-دروازه گمرک
محله گمرک در جنوب غرب محدوده مرکزی تهران است. این محله در جنوب تهران در حد فاصل خیابان مولوی تا خیابان قزوین قرار دارد. گمرک از شمال و جنوب به خیابان کارگر،از شرق به خیابان مولوی و از غرب به خیابان هلال‌احمر متصل می شود.دروازه گمرک نیز در این محله و در حدود میدان گمرک (رازی) قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی غربی شهر بود و جنوبی ترین دروازه غربی قلمداد می شد.
۱۲-دروازه یوسف آباد تهران
۱۲-دروازه یوسف آباد تهراندروازه یوسف آباد در حدود تلاقی خیابان انقلاب و چهار راه کالج بود. محله یوسف آباد از مستحدثات مرحوم میرزا یوسف آشتیانی صدر اعظم است که در آن زمان به صورت یک آبادی در شمال غربی محدوه شهر تهران بر روی یکی از تپه های شمالی شهر شکل گرفت.