باغ های مشهور ایرانی به سبکی ویژه ساخته شده‌اند تا هنگام قدم زدن در آن بتوانید از هوای خنک و دلپذیر تنفس کنید و از صدای آب لذت ببرید. ایرانی‌ها از چند هزار سال پیش به ساختن باغ پرداختند، برای همین زیباترین باغها دنیا را می‌توان در بسیاری از شهرهای مختلف ایران پیدا کرد. برخی از باغ های مشهور ایرانی در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده‌اند و جزو باارزش‌ترین مکان‌های دیدنی ایران به حساب می‌آیند. الی گشت در این مقاله به معرفی برخی از باغ‌های باشکوه ایران می‌پردازد.
تضمین بهترین قیمت بلیط هواپیما، بلیط قطار و رزرو هتل در وب سایت الی گشت.
باغ های مشهور ایرانی چه خصوصیاتی دارد؟
باغ ایرانی به نوعی خاصی از طراحی باغ گفته می‌شود که دارای ساختار هندسی، درختان، آب و کوشک میانی است. اغلب این شکل باغ در فلات ایران یا مناطقی که تحت‌تأثیر فرهنگ ایران قرار داشته‌اند، وجود دارد. در ادبیات قدیم ایرانی، به باغ ایرانی، باغ سرا، فردوس، پردیس، بوستان یا بستان گفته می‌شد. در حال حاضر در سطح جهانی، باغ های مشهور ایرانی را با نام پرشین گاردن می‌شناسند و به عنوان الگوی باغ‌سازی در اروپای مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اگرچه باغ یا پردیس در زبان فارسی به معنای فضای محصور شده است، اما این باغها رنگ‌وبویی از طبیعت و هنر ایرانی دارند که حس امنیت و آرامش را به مخاطبان خود القا می‌کنند. با ما باشید تا ببینیم باغ های مشهور ایرانی چه خصوصیاتی دارند و چرا در فهرست یونسکو ثبت شدند.
۱.باغ ایرانی پاسارگاد – باغ های مشهور ایرانی
باغ ایرانی پاسارگاد را می‌توان مادر تمام باغ های مشهور ایرانی دانست زیرا این باغ اولین نمونه از باغ های مشهور ایرانی به حساب می‌آید. متاسفانه در حال حاضر خبری از آن باغ و بستان نیست و بخش‌های بسیاری از آن ویران شده است. با وجود این محققان توانسته‌اند تا تصویری از پلان‌های آن ایجاد کنند و باغ را تا حدی شبیه‌سازی کنند. این باغ زیبا در مجموعۀ تاریخی پاسارگاد قرار دارد. بر اساس کاوش‌های انجام‌شده در محوطه‌ی کنونی پاسارگاد، واقع در شیراز، باغ زیبایی وجود داشته که به دستور کوروش کبیر طراحی و بنا شد. کهن‌ترین سند از باغ ایرانی “درفش فلزی شهداد” است که قدمت آن بین سال‌های ۳۵۰۰ تا ۳۲۰۰ قبل از میلاد تخمین‌زده شده است. در این درفش فلزی، تصویر یک الهۀ باستانی و سه زن دیگر به چشم می‌خورد که در باغی سرسبز به شکل صفحه شطرنج نشسته‌اند.
این طرح همان الگوی ۵ نگاشت یا چهار باغ ایرانی را نشان می‌دهد. بعد از کوروش کبیر، دیگر پادشاهان هخامنشی نیز مانند داریوش، اردشیر دوم و خشایار شاه نیز در شوش و دیگر شهرها اقدام به ساخت باغ‌های زیبایی کردند؛ به همین ترتیب، الگوی باغ ایرانی در تمام شهرها فراگیر شد. این باغ پر از آب‌نماهای سنگی بوده و در آن کاخ‌های زیادی ساخته شده است. آبراهه‌های سنگی باغ تا همین چند سال پیش قابل تشخیص بود، ولی به علت سهل‌انگاری مسئولان و گسترش کشاورزی در این منطقه، همه آن‌ها تخریب شد. باغ پاسارگاد حالا دیگر مثل گذشته سرسبز نیست، ولی هنوز هم زیباست.
۲.باغ ارم شیراز – باغ های مشهور ایرانی
باغ ارم شیراز از زیباترین و سرسبزترین باغ های مشهور ایرانی است. طراحی باغ ارم شیراز، شباهت بسیاری به باغ پاسارگاد دارد. تاریخچۀ پیوسته و کاملی از باغ ارم شیراز در دست نیست. برخی باستان‌شناسان قدمت آن را به قرن ۱۰ و ۱۱ هجری نسبت می‌دهند؛ زیرا در برخی سفرنامه‌های آن دوران، از این باغ صحبت شده است. همچنین برخی دیگر بر این باورند که قدمت باغ ارم به دوران سلجوقیان بازمی‌گردد. به‌نظر می‌رسد باغ ارم به دستور سلطان سنجر احداث شده است؛ اما خود نتوانسته شاهد زیبایی این باغ باشد. بنابراین پروژه احداث باغ ارم، نیمه‌کاره باقی ماند. در ادوار بعدی، کاری که در دوران سلطنت سلطان سنجر آغاز شده بود، توسط پادشاهان دیگر به پایان رسید.
از زمان پایان دوران سلجوقی تا دوران قاجار اطلاعاتی دربارۀ این باغ در ثبت نشده است. در دوران قاجار و سلطنت ناصرالدین شاه، باغ ارم جزو املاک سلطنتی شد. در آن دوران حاکمان شیراز مالک باغ ارم بودند و حسین علی خان نصیر الملک، بنایی دیگر در آن پی‌ریزی کرد و این باغ را به شکل کنونی بنا نمود. باغ ارم شیراز از جمله مکان‌هایی است که قدم زدن در آن، در فصل بهار هوش از سر بازدیدکنندگان می‌برد.
۳.باغ چهلستون اصفهان
باغ چهلستون اصفهان در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و نمونه‌ای ناب و بی‌همتا از هنر دست ایرانیان را به بع عنوان باغ های مشهور ایرانی به نمایش می‌گذارد. طراح این باغ دیدنی، شیخ بهایی بوده است. این باغ در ضلع جنوب غربی میدان نقش‌جهان اصفهان به دستور شاه‌عباس اول ساخته شد تا پیوندی میان میدان نقش‌جهان و خیابان چهارباغ برقرار کند. بر اساس اسناد تاریخی، شاه‌عباس دوم صفوی برای اولین بار عمارت درونی باغ را احداث کرد تا آن را برای برگزاری جشن تاج‌گذاری خود آماده کند. در زمان جشن او یکی از ستون‌های باغ آتش گرفت و شاه‌عباس دوم اجازه نداد تا آتش را خاموش کنند، به همین دلیل یکی از ستون‌های باغ به‌شدت آسیب دید.
اما پس از جشن، بازسازی آن را شروع کرد. در زمان حمله‌ی افغان‌ها به اصفهان، اکثر بناهای تاریخی شهر، به‌خصوص کاخ چهلستون، آسیب فراوانی دید. بعدها در عهد قاجار و در دوران فرمانروایی ظل السلطان (پسر ناصرالدین‌شاه) نیز بسیاری از اشیای نفیس کاخ و آینه‌کاری‌های آن برای احداث باغ عمارت مسعودیه به تهران منتقل شد. در فضای طبیعی این باغ تاریخی، مانند سایر باغ های ایران، یک حوض بزرگ همراه با آب‌نماهای مختلف دیده می‌شود. دور حوض، پر از درخت‌های تنومند و گل‌های رنگارنگ است.
۴.باغ فین کاشان – باغ های مشهور ایرانی
همه ما حمام فین کاشان را می‌شناسیم. جایی که قتل تاریخی صدراعظم ایران، امیر کبیر، اتفاق افتاد. در کتاب‌های تاریخی نقل‌شده است که قبل از ساخت حمام و باغ فعلی در این محل، در دوران آل‌بویه باغی قرار داشت که طراحی اولیه آن توسط غیاث‌الدین جمشید کاشانی انجام شد. این باغ در طی تاریخ، یک‌بار به دلیل زلزله و بار دیگر با حمله‌ی مغول، به‌طورکلی نابود شد؛ تا آنکه مجدد در زمان صفوی بنای کنونی حمام و باغ فین کاشان با طراحی شیخ بهایی احیا شد.
بعضی از درخت‌های سرو باغ فین، بیشتر از ۴۰۰ سال قدمت دارند. در باغ فین ۳۶۰ درخت قدیمی رشد کرده که ارزش تاریخی دارند، همچنین ۴۵۰ درخت جوان دیگر هم در باغ کاشته‌اند. این باغ از باغ های مشهور ایرانی معروف است و شهرت جهانی دارد. درباره باغ فین کاشان همه ما قصه‌های مختلفی شنیده‌ایم. داستان قتل امیرکبیر، زلزله و خراب شدن باغ و …، اما جدا از این حرف‌ها، فضای طبیعی این باغ بسیار زیبا و منحصربه‌فرد است.
۵. باغ دولت‌آباد یزد – باغ های مشهور ایرانی
دیدن باغی زیبا و دل‌باز در میان کویر، برای همگان کمی عجیب است. همیشه گردشگران هنگام ورود به محوطۀ باغ دولت آباد یزد شگفت‌زده می‌شوند. تصور کنید در میان گرمای کویری و پوشش گیاهی فقیر یزد، ناگهان وارد باغی زیبا و تماشایی خواهید شد. این باغ به‌لطف قنات‌های این شهر زنده است و جزو زیباترین باغ‌های مرکز ایران محسوب می‌شود.علاوه‌بر این‌که نام باغ در میراث یونسکو به ثبت رسیده است، بادگیر این بنا هم با لقب «بلندترین بادگیر دنیا»، نامش در یونسکو می‌درخشد. بادگیر عمارت با ارتفاع ۳۳/۸ متر بلندترین بادگیر خشتی شناختهشده در جهان است که در اواخر دوره‌ی افشاریه توسط محمدتقی خان بافقی (معروف به خان بزرگ) احداث شد.
نکتۀ جالب دربارۀ بادگیر این است که معماری آن هشت ضلعی است و از هشت جهت باد را می گیرد. محمدتقی خان بافقی از چهره‌های شناختهشده شهر دولت‌آباد و مهریز یزد است که توسعه این دو شهر را مدیون او هستیم. وی علاوه‌بر بنای بادگیر و احداث باغ دولت‌آباد، مجموعۀ قنات ۵ رشته‌ای دولت‌آباد را نیز بنا نهاد. بنای عمارت و باغ دولت‌آباد دارای قسمت‌های گوناگونی می‌باشد. یک بخش اندرونی شامل ساختمان هشتی یا بادگیر تابستانی، بهشت‌آیین، آب‌انبار و حرم‌سرا و بخش بیرونی شامل برج دیدبانی، کاروان‌سرا، برج و باروی اطراف عمارت است. دولت آباد از معروفترین باغ های ایران بین گردشگرها است.
۶. باغ پهلوان پور در مهریز یزد
باغ پهلوان پور، یکی از پرآب‌ترین و سرسبزترین باغ‌های یزد، متعلق به یکی از تاجران مشهور یزد بوده است. تاریخ ساخت این باغ به دورۀ پادشاهان قاجار برمی‌گردد. سه قنات مهم شهر مهریز، یعنی قنات حسن‌آباد، قنات شاه‌حسینی و قنات مزویرآباد از باغ پهلوان پور عبور می‌کنند، همچنین درختان این باغ باعث شگفتی گردشگران می‌شود. با وجود خشکی و گرمای زیاد اقلیم یزد، در این باغ انار، خرمالو و بادام رشد می‌کند.
مجموعۀ باغ پهلوان پور شامل خانه قدیمی یا کوشک اصلی، اسطبل، آب‌انبار، حیاط مرکزی، حمام و مطبخ خانه، خانه سرایداری، زمستان خانه و شربت خانه است. در گذشته‌های دور حق آب (حقابه) باغ‌های دیگر شهر مهریز از این باغ تقسیم می‌شد. باغ پهلوان پور را خیلی‌ها به خاطر چنارهای بلند و جوی پرآبش می‌شناسند. باغ پهلوان پور در زمان زندیه احداث شد و بعدها قاجارها آن را مرمت کردند، به همین علت آثاری از معماری هر دو دوره در ساختمان‌های باغ دیده می‌شود.
۷. باغ اکبریه در بیرجند
یکی دیگر از باغ های مشهور ایرانی که نامش در لیست یونسکو می‌درخشد، باغ اکبریه در شهر بیرجند است که وسعتش چیزی بالغ بر ۳ و نیم هکتار است. کارشناسان شیوه و زمان ساخت عمارت باغ را به چهار دوره‌ی زندیه، قاجاریه، پهلوی و بعد از انقلاب تقسیم می‌کنند. بیرجند جزو مناطق خوش‌آب‌وهوای ایران به حساب می‌آید، به همین خاطر عجیب نیست که یکی از زیباترین باغ‌های کشور در بیرجند واقع شده باشد. همچنین شهر بیرجند به‌عنوان نخستین شهر ایران که دارای سیستم بنگاه آبلوله‌ی قدیمی و وسیع است، شناخته می‌شود. در زمان حکمرانی زندیه، بیرجند یکی از شهرهای استراتژیک استان خراسان بود.
پس از آنکه ارگ بهارستان کاربرد دولتی و نظامی پیدا کرد، حاکم محلی (علی‌اکبر خان خزیمه) دستور احداث بنایی بزرگ و باشکوه در کنار قنات شهر و در دامنه کوه باقران را داد تا هم قدرت خود را به دیگران نشان دهد و هم از قنات مهم شهر حفاظت کند. در آن زمان عمارت دوطبقه‌ای ساخته شد که طبقۀ اول مخصوص خدمه و مهمانان عمومی بود و طبقۀ دوم ویژۀ زندگی و دیدارهای خصوصی حاکم طراحی شد. به‌مرور زمان در دوران قاجار و پهلوی بناهای مختلفی به مجموعۀ باغ اکبریه اضافه شدند. این بنا در سال‌های اول انقلاب تا اواخر سال ۱۳۷۵ به حال خود رها شد، اما در همین سال به ثبت میراث ملی ایران و یونسکو درآمد.
در باغ اکبریه چند موزه دیدنی بنا شده است که می‌توانیم به موزه‌های باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، فرهنگ، عروسک و مشاهیر اشاره کنیم. در این موزه‌ها آثار قدیمی و بسیار جذابی به نمایش درآمده است، از زیباترین مکان‌های باغ اکبریه می‌شود به گنبد کلاه‌فرنگی و تالار آینه اشاره کرد. قدیمی‌ترین بخش باغ، عمارت حشمت‌الملک است که دو طبقه دارد، همچنین باغ اکبریه از جذاب‌ترین باغ های مشهور ایرانی به شمار می‌آید.
۸. باغ عباس‌آباد بهشهر – باغ های مشهور ایرانی
باغ عباس‌آباد بهشر مهم‌ترین باغ در شمال ایران و در اقلیم غیر کویری است. این مجموعه ۵۰۰ هکتاری، چند قسمت دارد، از جمله سد و دریاچه، باغ گل، ساختمان و دو برج آجری. در شمال ایران به دلیل پوشش گیاهی انبوه و وجود جنگل، کمتر به امر باغ سازی توجه می‌شد، ولی باغ عباس‌آباد استثنایی در این میان به‌نظر می‌رسد. تاریخ ساخت مجموعۀ عباس‌آباد بهشهر به دوران صفوی و شاه‌عباس برمی‌گردد. برای ساخت باغ عباس‌آباد مهندسان دوره صفوی با استفاده از تکنیک معماری دوره هخامنشی با حفر فاصله بین کوه عباس‌آباد یک صُفه یا بستر مسطح برای باغ‌سازی فراهم کردند.
خاص‌ترین ویژگی این باغ به لوله‌های سفالی آن برمی‌گردد که مانند تاج‌محل و کاخ الحمرا از لوله‌ها برای هدایت جریان آب و ایجاد موسیقی حرکت آب استفاده کردند. امروزه خیلی از مردم برای قایق‌سواری در دریاچه عباس آباد به این باغ می‌آیند. آدم‌های زیادی نیز کنار دریاچه چادر می‌زنند و استراحت می‌کنند. به علت معماری خاص باغ عباس آباد، در سرتاسر آن صدای آرامش‌بخش آب به گوش می‌رسد. دو برج آجری هم در محوطه باغ دیده می‌شوند. برج ها هم برای نگهبانی استفاده می‌شدند و هم جلوی ضربات ناشی از جریان شدید آب را می‌گرفتند.
نتیجه‌گیری
باغ های مشهور ایرانی از دیرباز مورد توجه حاکمان ایران قرار داشتند، به همین سبب در نقاط مختلف کشور ما باغ‌های باشکوهی به‌چشم می‌خورد. زندگی در این باغها مانند زندگی در شهر رویاها می‌باشد. با قدم زدن در این باغها می‌توانید پای خود را جای پای حاکمانی مانند کوروش کبیر و یا شاه عباس دوم صفوی بگذارید. در معماری تمامی باغ‌های کشور ما حوض‌ها و آب‌نماهای بی‌شماری به‌کار رفته است، به‌گونه‌ای که صدای آب در تمامی نقاط باغ به گوش ساکنین برسد. الی گشت در این مقاله باغ های مشهور ایرانی که در لیست یونسکو به ثبت رسیده‌اند را برشمارد تا بتوانید بازدید از این باغها را در لیست مقصد سفر بعدی‌تان قرار دهید.
سوالات متداول درباره باغ های مشهور ایرانی
قدیمی‌ترین باغ ایرانی کدام باغ است؟
باغ پاسارگاد قدیمی‌ترین باغ شناختهشده ایرانی است.
بلندترین بادگیر جهان کجاست؟
بلندترین بادگیر جهان با تایید یونسکو در باغ دولت‌آباد یزد بنا شده است.
مهم‌ترین باغ شمالی کشور کدام است؟
باغ عباس‌آباد مهم‌ترین باغ شمال ایران است.
مطالب مرتبط را اینجا بخوانید:
مشابه جاذبه های جهان در ایران را بشناسید!
مرور تاریخ در ۵ تا از هتل های کلاسیک ایرانی
با مهم ترین مکان های گردشگری ایران آشنا شوید!