آرامگاه یعقوب لیث، کسی که زبان فارسی را از مرگ حتمی نجات داد!

آرامگاه یعقوب لیث صفاری در سیستان

آرامگاه یعقوب لیث صفاری امروز در روستای شاه آباد قرار دارد که تنها ۱۰ کیلومتر با دزفول فاصله دارد و متعلق به استان خوزستان است. یعقوب لیث در سال ۲۴۷ هجری قمری اولین شهریار ایرانی بعد از اسلام شد و سلسله صفاریان را بنیان گذاشت. صفاریان در سیستان حکومت می ‌کردند و مرکز آن در زرنج بود که امروزه در افغانستان قرار دارد. گنبد دندانه داره آرامگاه او از دور قابل مشاهده است و قبرستانی قدیمی نیز در اطراف آن قرار دارد. یعقوب لیث صفاری نخستین کسی بود که زبان پارسی را ۲۰۰ سال پس از ورود اسلام به ایران، به عنوان زبان رسمی ایران اعلام کرد. در ادامه با الی گشت همراه شوید تا از آرامگاه او و زندگی اش بیشتر بدانیم.

یعقوب لیث صفاری

مطالب مرتبط:
دریاچه هامون، زندگی بخش استان سیستان و بلوچستان
روستای کلپورگان سیستان و بلوستان ثبت جهانی شد

یعقوب پسر لیث در روستای قرنین در سیستان به دنیا آمد. پدر او لیث مس گر بود که موجب شد پسرانش نیز این پیشه را برگزینند به همین دلیل به او صفار می گفتند. او تمام درآمد خود را بین دوستانش خرج می کرد که همین امر باعث شد عیاران او را برای سرداری خود انتخاب کنند. پس از آن یعقوب با نشان دادن خود به عنوان فردی لایق می تواند فرماندار سپاه سیستان شود. در این زمان جنگی میان آن ها و خوارج در می گیرد و یعقوب می تواند آن ها را دفع کند.

یعقوب در سال ۲۶۵ در گندی ‌شاپور در اثر قولنج درگذشت. یعقوب را مردی باخرد و استوار توصیف کرده ‌اند. حسن بن زید علوی که یکی از دشمنانش بود، او را از جهت استقامت و پایداریش سندان لقب داده بود.

آرامگاه

آرامگاه یعقوب لیث صفاری که امروز مشاهده می کنید بارها بازسازی شده و بنای آن متعلق به دوران سلجوقیان تا قاجاریان می باشد. در واقع قدیمی ترین قسمت های آن متعلق به دوران سلجوقیان می باشد. گنبد این بنا دندانه دار می باشد. طبق گفته مردم محلی ۲۰ تا ۲۵ سال پیش کتیبه ‌ای بر روی دیوار گنبد به خط عربی قدیم وجود داشته و در آن اسم یقعوب لیث سردار بزرگ و نخستین شهریار ایرانی (پس از اسلام) به روشنی نوشته شده بود.

وجود گورستانی با سنگ قبرهای باستانی در اطراف آرامگاه یعقوب لیث صفاری گواهی بر قدمت این اثر دارد. گنبد مخروطی شکل آرامگاه از بهترین نوع گنبدهای مخروطی واقع در خوزستان است. این بنا تنها یک در ورودی دارد و برای ساخت آن از خشت خام استفاده شده است. برای زیبایی آن از نقوض برجسته و ملات گچ و خاک استفاده کرده اند.

متاسفانه به داخل این بنا توجه زیادی نشده و در شرایط نامطلوبی نگهداری می شود. در ضریح آهنی مقبره از چوب صندوق میوه برای اتصال بخش ‌های مختلف استفاده شده است و روی دیوار قدیمی آرامگاه میخ‌ های زنگ زده، سیم‌، تارعنکبوت‌، موکت‌های رنگ و رو رفته و محوطه ‌سازی نامناسب به نحو نامناسبی به ذوق انسان می خورد.

در محوطه ۹ هکتاری و فنس کشی شده آرامگاه، قبرستانی بزرگ مشاهده می شود که سنگ قبرهای قدیمی آن به قدیمی بودن این بنا گواهی دارد، ضریح آرامگاه به هیچ وجه در حد مقام هر شخصیتی که زیر این خاک خفته باشد نیست چه آن شخص یعقوب لیث باشد و چه شاه ابوالقاسم. این آرامگاه با محوطه ۹ هکتاری اش دو چشمه سرویس بهداشتی دارد که مدت هاست نه آب دارد و نه درشان باز است. حتی از تجهیز ساختمانی با دو اتاق که از قبل در محوطه ساخته شده بود و برای راه اندازی پایگاه جندی شاپور در نظر گرفته شده خبری نیست.

احیا زبان فارسی

پس از فروپاشی پادشاهی ساسانیان زبان فارسی کم کم رو به فراموشی می رفت و زبان رسمی کشور عربی شده بود. یعقوب لیث صفاری را اولین پادشاه پس از آن ها می دانند که زبان پارسی را زبان رسمی کشور اعلام کرد. پس از این که او در نبرد با خوارج پیروز شد شاعری بنا بر رسم زمان قصیده ‌ای به عربی در مدح او سرود، وی او را ملامت کرد که چرا به زبانی که نمی ‌فهمد برایش شعر سروده ‌است (چیزی که من اندر نیابم، چرا باید گفت).

پس از آن محمد پسر وصیف سجزی اولین شعر فارسی که امروز به دست ما رسیده را سرود (این نظریه که نخستین شعر فارسی در زمان صفاریان سروده شده ‌است، درست نیست. نمونه‌ هایی از اشعار فارسی که در زمان طاهریان سروده شده است وجود دارد که البته به دست ما نرسیدند) :

ای امیری که امیران جهان خاصه و عام/ بنده و چاکر و مولای و سگ بند وغلام

ازلی خطی در لوح که ملکی بدهید / به ابی یوسف یعقوب بن الیث همام

به لتام آمد رتبیل ولتی خورد به لنگ / لتره شد لشکر رتبیل و هبا گشت کنام

لمن الملک بخواندی تو امیرا به یقین/ با قلیل‌الفیه کن زاد در آن لشکر کام

عمر عمار ترا خواست و زوگشت بری/ تیغ تو کرد میانجی به میان دد و دام

عمر او نزد تو آمد که تو چون نوح بزی / در آکار تن او سر او باب طعام

او در سال ۲۵۴ قمری فارسی را زبان رسمی اعلام کرد و از آن پس صحبت کردن به زبانی غیر از فارسی در دربار او ممنوع شد.

مجسمه برنزی یعقوب لیث صفاری در زابل

مجسمه یعقوب لیث صفاری در ورودی شهرهای زابل و دزفول نصب شده است. نخستین سردار ایرانی که بعد از اسلام که تلاش کرد تا دوباره ایرانی متحد تشکیل شود. آرامگاه یعقوب لیث صفاری در ۱۲ کیلومتری شهر سیستان قرار دارد و به همین علت تندیس برنزی وی سال هاست در این شهر نصب گردیده و یکی از شاهکار های مجسمه سازی نیز می باشد. این مجسمه جز زیباترین مجسمه‌ هایی است که توسط ابوالحسن صدیقی پدر مجسمه سازی ایران ساخته شده است. این مجسمه که تندیس یعقوب لیث را سوار بر اسب نشان می‌دهد، در سال ۱۳۵۶ ساخته شده است.

اولین مجسمه ‌ای که توسط صدیقی ساخته شد، نمونه ‌ای از مجسمه‌ ونوس دومیلو بود که آن را از روی عکس مجسمه ساخت و به احمدشاه قاجار هدیه داد. پس از آن مجسمه ‌های زیادی توسط این استاد ساخته شد که از آن ‌ها می ‌توان به مجسمه گچی فردوسی، مجسمه‌ های نیم ‌تنه و تمام قد امیرکبیر، مجسمه الیاس دوره‌ گرد، دلاک حمام و مجسمه سیاه نی‌ زن (حاج مقبل) اشاره کرد.