بازار سنتی همدان، نمادی از تاریخ و تمدن این شهر

بازار سنتی همدان

همدان یکی از زیباترین استان هایی است که در غرب کشور واقع شده است و همانند دیگر استان های ایران جاذبه های تاریخی و دیدنی بسیاری را در خود جای داده است. به طور کلی اگر بخواهیم همدان را توصیف کنیم باید گفت که این استان در زمان های گذشته پایتخت تاریخ و تمدن ایران بوده و نخستین دولت حاکم بر فلات ایران، از این منطقه حکمرانی می کرده است. زمانی که به این استان می روید جاذبه های زیادی روبرویتان است که از آن ها بخواهید دیدن کنید، بازار سنتی همدان هم یکی از آن جاذبه هایی است که می توانید به بازدید از آن بروید تا اگر وسیله ای نیاز دارید یا سوغاتی می خواهید بخرید کارتان نیز راحت باشد و با یک تیر دو نشان بدهید. در ادامه همراه ما باشید تا بیشتر درباره بازار سنتی همدان بدانید.

مطالب مرتبط:
روستای ورکانه استان همدان آماده جذب گردشگران داخلی و خارجی
روستای حبشی در همدان با قدمتی از دوره مادها
روستای گشانی در همدان با قدمت ۵۰۰ ساله

همانطور که در بالا گفتیم بازار سنتی همدان یکی از جاذبه های تاریخی این شهر است که مانند دیگر بازارهای قدیمی شهرهای ایران دارای سقف است و در بعضی از قسمت های آن گنبدهایی با معماری ویژه ای وجود دارد که از لحاظ وجود راسته های مختص به اصناف مختلف نیز تعلق گرفته است. مجموعه تاریخی بازار سنتی همدان در محدوده خیابان باباطاهر، اکباتان و شهدا قرار گرفته است و بیشتر بناهایی که در این بازار قرار دارند نیز مربوط به دوره قاجاریه می باشند. فضای جغرافیایی فوق که محدوده استقرار بازار را تشکیل می‌دهد، طی طول تاریخ پیدایش همدان از زمان اشکانیان تاکنون همواره جزء ساخت کالبدی همدان بوده است.

مختصری از تاریخ بازار سنتی همدان

اگر بخواهیم از تاریخ بازار سنتی همدان بگوییم اینطور بیان می شود که بعد از ظهور اسلام و جنگ نهاوند، استان همدان مانند بیشتر نقاط ایران در آن روز تحت حکومت عباسیان و علویان نیز قرار گرفت. با توجه به نوشته هایی که از مورخان اسلامی موجود است تا حدود می توان به شرایطی که در آن زمان در شهر همدان وجود داشته نیز پی برد. استان همدان در سال ۳۱۹ قمری مورد هجوم و فتح دیلمیان واقع شده و از این زمان به عنوان پایتخت در بین دیگر شهرهای ایران منتخب شد. در نوشته های تاریخی که از آن دوره موجود است قدمت آن را متعلق به دوره سامانیان می دانند و در برخی دیگر از متون تاریخی سیاحان بجز بنای کاروانسرای گلشن که متعلق به عهد صفوی است، بخش ‌های عمده ی بازار کنونی در دوره قاجار یا پهلوی ساخته شده ‌اند. با این حال، بر اساس مدارک موجود، حتی پیش از هرودوت در پایتخت مادان یعنی هگمتانه باستان، نه تنها داد و ستد و بازرگانی از دیرباز بسیار پررونق بوده، بلکه یک نهاد بانکی و بانکداری پیشرفته و تقریبا امروزی نیز برای تسهیل امور تجاری و مبادلات کالایی در آن شهر دایر و فعال بوده است.

همدان پس از ظهور اسلام مورد تاخت و تازهای اقوام مختلف قرار گرفت و چندین بار مورد تخریب قرار گرفت و در زمان هولاکوخان مغول، به موازات تخریب شهر، منطقه بازار نیز تخریب شد. یکی از دلایلی که سبب شده این شهر بارها مورد حمله و هجوم مهاجمان قرار بگیرد این است که در مسیر یکی از شاخه های اصلی جاده ابریشم قرار گرفته و از قرن ها پیش به یکی از مراکزمهم مبادلات تجاری به شمار می رفته است. تا اواخر دوره قاجار بخش زیادی از مبادلات ایران با غرب از طریق همدان و بغداد صورت می‌ گرفت. با افتتاح خطوط راه‌ آهن، بین پایتخت و بنادر شمالی و جنوبی کشور، همدان اهمیت تجاری خود را از دست داد و بازار بزرگ همدان نیز به این خاطر و بعدها به دلیل تحولات اجتماعی و اقتصادی کشور، رونق خود را از دست داده و به تدریج بناهای آن ویران یا دچار دخل و تصرف و ساخت و ساز شد.

در بالاتر هم اشاره کردیم که بازار سنتی همدان هم مانند دیگر بازارهای ایران دارای سقف و در بخشی از قسمت های خود دارای گنبد می باشد. این مجموعه در حال حاضر دارای ۳۸ بازار و راسته بازار است و ۲۶ سرا و کاروانسرا نیز دارد نکته ای که وجود دارد این است که این بازار همچنان چهره ی قدیمی خود را در بسیاری از بخش ها حفظ کرده و به همان ترکیب قدیمی نیز باقی مانده است. بزرگ ‌ترین مجموعه ای که در این بازار وجود دارد سرای گلشن و آبادترین آن‌ها سرای گمرک است که جدیدا نوسازی شده است؛ سرای میرزا یکی از سالم ترین و زیباترین سراهای این بازار می باشد.

این دو سرا که گفتیم یعنی سرای گلشن و میرزا کاظم در دو سوی راسته اصلی هسته اولیه بازار قرار دارند و مربوط به دوره ی صفویه می باشد و همچنان هم در بخش های از بازار فعال هستند. اکثر بافت بازار را سراهای قاجاری تشکیل می‌ دهند و عمدتا در مرحله دوم توسعه بازار احداث شده و هسته اولیه را در بر می‌گیرند، مهم ‌ترین این بناها که در حال حاضر وجود دارند عبارت ‌اند از سرای قلمدانی، سرای نو، سرای صفر‌خان، سرای گمرک، سرای شریفیه، سرای پیغمبر و سرای حسین‌خانی که سرای اخیر با فاصله دورتر از بافت اصلی بازار واقع شده است.

مسجد جامع کنار بازار سنتی همدان

اغلب بازارهای همدان در مسجد جامع ساخته می شدند و تجار و پیشه وران اغلب نماز ظهر و عصر را در آن جا می خواندند. جالب است بدانید که به غیر از مسجد جامع مساجد کوچک دیگری هم در این شهر وجود دارد که در جای جای بازار سنتی همدان نیز ساخته شده است و کاسب هایی که به مسجد جامع دورتر بودند برای خواندن نماز به سمت آن ها می رفتند. به غیر از مسجد چند گرمابه عمومی نیز مخصوص بازاریان و مسافران وجود داشت که فقط در طول روز فعال بودند. همچنین در نقاطع راستاها، نانوایی، آشپزی و دکان‌های بقالی، قهوه‌ خانه و چایخانه در سراسر روز به کار مشغول بودند.

کاروانسراهای بازار سنتی همدان

در بناهای وسیعی از بازار سنتی همدان کاروانسراهایی ساخته شده که تعداد زیادی دکان را در خود جای می دهد و به طور معمول در مجاور بازارساخته شده و جزئی از بازار محسوب می شود. این کاروانسرها مهمترین مراکز تجاری در بازار سنتی همدان محسوب می شود و تعداد کاروانسراهایی که در بازار سنتی همدان وجود دارد بالغ بر ۱۲۰ واحد بوده است که تقریبا دو برابر تعداد کاروانسراهای شهر اصفهان، پایتخت دوران صفویه است. اکثر کاروانسراهای مهم همدان نیز یادگار زمان قاجاریه هستند.

بازار سنتی همدان در سال ۱۳۷۷ به عنوان آثار ملی ایران در فهرست سازمان میراث فرهنگی ثبت شد.