ساکنین اولیه ایران قبل از آریایی ها چه کسانی بودند؟

ساکنین اولیه ایران قبل از آریایی ها

شاید کمتر کسی در میان ما ایرانیان، به این سوال فکر کرده باشد که ایرانیان اصیل چه کسانی بودند؟ و قبل از اینکه، قوم جنگجو و اسب سوار آریایی از دو قسمت شمال شرقی و شمال غربی وارد ایران شوند، ساکنین اولیه ایران در این سرزمین زندگی می کردند. بعضی از این اقوام بسیار پیشرفته و متمدن بودند.  مجله الی گشت شما را با ساکنین اولیه ایران قبل از ورود آریایی ها آشنا می نماید. هرچند اطلاعات بسیار اندکی از آن ها در کشفیات باستان شناسی به دست آمده است، با این حال رد پایی از نام و محل اقامت آن ها را می توان از تمدن های بزرگتر و بعد از ورود آریایی ها به ایران پیدا کرد. فلات ایران در زمان های قدیم بسیار پهناور بوده و سرزمین ایران بزرگتر از ایرانی با مرزهای کنونی محسوب می شده است. بنابراین تلقی ما از اقوام و ساکنین اولیه ایران طبعا در آن جغرافیا می گنجد. مجله الی گشت شما را با یکی از جالب ترین موضوعات تاریخی و البته کشفیات باستان شناسی آشنا می نماید.

مطالب مرتبط: امپراتوری هخامنشی، حکومتی برای بسیاری از ملت ها | قسمت اول شهرداری به دنبال احیا کردن تهران قدیم روستای لیقوان در تبریز، تولیدکننده مشهورترین پنیر ایران

لفظ مردم ایران را اگر بخواهیم در زمان ایران باستان به کار ببریم باید آن را به ساکنین اولیه ایران که قبل از مهاجرت آریایی ها در اینجا زندگی می کردند اطلاق کنیم. آریایی ها با ورود به ایران کم کم این مردم را به زیر سلطه خود درآوردند. تمام اقوامی که در ادامه معرفی می شوند را می‌توان زیر عنوان کلی کاسپین که دریای خزر به نام آنهاست جمع نمود. کاسپین ها اولین کشاورزان دنیا بودند. این مردم کشاورزی را به اقوام دیگری در کنار رودخانه‌های سند، سیحون، جیحون، دجله و فرات آموختند.

عیلامیان | Elamtu

عیلامی ها نام اقوامی بود که در جنوب غربی ایران زندگی می کردند و شهر و تمدنی بسیار بزرگ داشتند. این قوم از ۳۵۰۰ پیش از میلاد تا هزاره نخست پیش از میلاد (تمدن عیلام در ۶۴۵ پیش از میلاد منقرض شد) در منطقه وسیعی از ایران زندگی می کردند. نام عیلام را در حقیقت مردم بین النهرین (اکدیان و سومری ها) بر قومی که منطقه خوزستان کنونی ایران زندگی می کردند نهاده بودند و خود عیلامی ها با نام دیگری (هَلتَمتی) خود را صدا می زدند. عیلام در زبان اقوام بین النهرین به معنی قومی است که در ارتفاعات و بلندی زندگی می کنند. نام عیلام (هیلام یا ایلام) را بعدها در کتیبه های پارسی- هخامنشی خواهید دید و همین قوم بودند که شهر شوشا را برپا داشتند و به پادشاهان هخامنشی خط آموختند. این قوم قبل از تشکیل هخامنش بارها با اقوام بین النهرین یعنی بابلی ها، آشوریان و سومری ها در جنگ بود و پیروزی و شکست های بسیاری از این اقوام داشته است. در نهایت توسط آشوربانیپال شکست خوردند و ضعیف شدند. در کتیبه های آشوری این داستان آورده شده است. قلمروی اصلی این قوم که از ساکنین اولیه ایران قبل از ورود آریایی ها هستند، در قسمت هایی از فراس، لرستان و بختیاری، بوشهر و استان خوزستان امروزی است. این اقوام در حدود سال ۵۳۸ قبل از میلاد به تابعیت هخامنشیان در آمدند و در نهایت با کاشی ها و پارسیان در آمیختند. زبان عیلامی اولین زبان رسمی هخامنشی بود که برای کتابت و تجارت از آن استفاده می کردند. در مورد این قوم بسیار می توان صحبت کرد. اما نژاد اصلی عیلامی ها از کجا می اید؟ دانشمندان حدسیات بسیاری در این مورد دارند. عده ای معتقدند که عیلامی هادر ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد از دره سند و با قایق به این ناحیه آمده اند و عده ای نیز معتقدند که قومی بوده اند که از پاکستان به این ناحیه کوچ کرده اند. عکس زیر سنگ نگاره ای از زنی عیلامی با ندیمه اش را نشان می دهد. آنها پوستی سیاه رنگ داشتهو شبیه به اعراب داشته اند.

کاششوها یا کاسی ها | Kassite

کاششو ها، کاسی ها یا کاشیان از اقوامیب بودند که در مناطقی همچون لرستان، کردستان و بخشی از ایلام زندگی می کردند. این قوم صنعت پیشه آثار هنری بسیار زیبا و هنرمندانه ای را از خود به جای گذاشته اند. افرادی همانند جورج کامرون با تحقیق بر روی این قوم بیان کرده اند که زبان آن ها بسیار شبیه به زبان قفقازی بوده و همسایه عیلامی ها بودند. آریایی ها با ورود به این قوم از این هنرمندان استفاده کردند و تلفیق مذاهب بین این دو شکل گرفت. شاید قوم لر را بتوان نژادی باقی مانده از این قوم دانست. هر چند که نژاد آن ها در طول قرن ها دستخوش تغییرات بسیاری شده است. کاسی ها سوارکاران و ریخته گرانی بسیار ماهر بودند.

لولوبیان

لولوبی ها اقوامی بودند که در منطقه ای میان قوم کاسی ها و گوتی ها زندگی می کردند. حجاری از این قوم را در استان کرمانشاه می توانید ببینید. این قوم همزمان با آشوری ها، اورارتویی ها و کاسی ها زندگی می کردند. پادشاه لولوبیان شخصی به نام آنوبانی نی بوده است. سومریان و بابلی ها از لولوبیان برده می گرفتند. بر اساس تاریخ نوشته شده بر روی کتیبه ها، عیلامی ها، گوتی ها و لولوبیان در نهایت به بابل حمله بردند و انتقام خود را گرفتند. این قون نیز پیشینه فلزکاری بسیار قوی داشتند و بر طبق نظر برخی محققین و تاریخ دانان، نژاد اولیه قوم لر بودند. چرا که واژه لَر را واژه ای لولوبی می دانند. سرزمین این قوم در مجموع بر روی کوه های زاگرس و بین دو دریاچه ارومیه و جنوب ایران بوده است.

گوتی‌ها

گوتی ها قومی بودند که در بخش مرکزی زاگرس و در شمال قوم لولوبی ها زندگی می کردند. این قوم با آریایی ها و برخی طوائف ماد، تلفیق شده و بعدها کردها را تشکیل دادند. در کتیبه های باستانی اروراتوها ماننا و مادها را گوتی ها نامیده اند.

مانائیان

مانائیان یا ماننا اقوامی در همسایگی اروارتوها و میتانی ها بودند. این قوم در آذربایجان غربی و در سواحل جنوبی دریاچه ارومیه ساکن بودند. تمدن حسنلو تمدنی بازمانده از این قوم است و جام زرین حسنلو کار هنرمندان مانائی است. این قوم سرانجام توسط اورارتوها و آشوری ها شکست خوردند.

کاسپی‌ها

کاسپی ها اقوامی بودند که در سرزمین جمهوری آذربایجان کنونی و حدود تالش، گیلان، اذربایجان شرقی و تا حدی در زنجان زندگی می کردند. نام دریای کاسپین از نام این قوم گرفته شده است. آداب و رسوم و شیوه زندگی این قوم آنچنان پیشرفته بود که بر روی زندگی آریایی ها تاثیر گذاشت. یکی از عقیده های جالب این قوم در مورد مردگان بود. آن ها اجساد مردگان خود را در بیابانی دور از شهرهای خود می گذاشتند تا کرکس ها بخورند. معتقد بودند که در این صورت روح شخص مرده در عالم باقی خوشبخت و آمرزیده می شد و اگر جسد کسی توسط حیوانات خورده نمی شد یعنی آن شخص آمرزیده نشده است.

اورارتو

اورارتوها قومی پیشرفته در ناحیه آناتولی یا وان ترکیه بودند که در کنار دیگر اقوام این ناحیه همانند هیتی ها بعدها قوم ترک را تشکیل دادند. این اقوام هر چند در ابتدا از آشوریان شکست می خوردند اما در حدود ۸۰۰ سال پیش قدرت یافته و به یکی از قدرت های آسیای غربی تبدیل شدند. در آن زمان آناتولی جزوی از فلات ایران و اورارتو ها از ساکنین اولیه ایران محسوب می شدند. اورارتوها خط و کتابت داشتند. سرانجام مادها و آریایی ها به همره حملات سکاها و کیمریان در قفقاز باعث سقوط این تمدن شد. اقوام بازمانده اورارتو در نهایت با التقاط با دیگر اقوام هندواروپایی قوم ارمنی را تشکیل دادند.

به جز اقوامی که در غرب فلات ایران زندگی می کردند تمدن های پیشرفته و صنعت گر بسیاری نیز در شرق و فلات ایران زندگی می کردند. از اقوام این نواحی اطلاعات اندکی به دست آمده و تنها دو شهر سوخته و تمدن یافت شده در جیرفت کشف شده اند.

شهر سوخته

از علوم و فنون پیشرفته تمدن شهر سوخته، ساکنین اولیه ایران اطلاعات بسیاری بر اساس کاوش ها به دست آمده است. به گونه ای که اولین چشم مصنوعی جهان و اولین عمل جراحی بر روی جمجه در جهان در این تمدن پیدا شده است. جام معروف شهر سوخته که نقاشی بر روی آن را اولین انیمیشن دنیا می دانند و بسیاری از آثار دیگر تمدن در این شهر بزرگ و وسیع همگان را متعجب می نماید. اولین بازی ها، اولین تاس جهان، اولین خط کش، و بسیاری دیگر در این دولت شهر یافت شده است. نام اصلی شهر سوخته در کتیبه های بابلی (ارته) آورده شده است. با اینکه راجع به صنایع، دانش و پیشرفت های این قوم اطلاعات بسیاری به دست آمده است اما هنوز در رابطه با نژاد اصلی این قوم اطلاعاتی توسط باستان شناسان داده نشده است و بیشتر به قوم هیرمند شناخته می شوند. شهر سوخته در نزدیکی شهر زابل امروزی قرار دارد.

تمدن جیرفت

از کشف تمدن جیرفت و هلیل رود در استان کرمان زمان زیادی نمی گذرد. این تمدن از ساکنین اولیه ایران بودند که در هزاره سوم پیش از میلاد و در دشت حاصلخیز هلیل رود می زیستند . آثار بسیاری از این قوم هم اکنون به دست آمده است. خطی ابتدایی داشتند و آثار سنگی و ظروف سنگی با نقش نگاره های بسیاری از این قوم به دست آمده است. قطعا بین این تمدن و تمدن شهر سوخته مراودات تجاری وجود داشته است. بعضی از دانشمندان نیز این قوم را به نام ارته می شناسند و داستانی که بر روی کتیبه سومری نوشته شده است را به این تمدن نسبت می دهند و ارته را نام تمدن شهر سوخته نمی شمارند.