خطر، خطر! برای تنها پستاندار دریای خزر، فک خزری!

فک خزری

در میان موجودات زنده دریای خزر فک خزری تنها پستاندار و یکی از آشناترین موجودات دریای خزر است که بر طبق اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت جزو گونه های در معرض خطر محسوب می شود. دریاچه خزر مکانی برای تفریح اکثر ما ایرانی ها در تمام فصول سال است. حتی در پاییز نیز کرانه خزر همچنان خواستار دارد. با این حال می دانستید که در فصل های بهار، تابستان و پاییز فوک خزری از سواحل شمالی این دریا به سمت نواحی گرمتر یعنی ناحیه شمالی کشورمان کوچ می کند؟! در این مطلب الی گشت به معرفی فک خزری خواهیم پرداخت تا بیشتر با یکی از گونه های نادر حیوانات در ایران آشنا شوید. همچنین دیگر مطالب مجله اینترنتی الی گشت را درباره ایرانگردی و طبیعت گردی دنبال کنید.

مطالب مرتبط:
آشنایی با گونه های پرندگان ایران
تالاب میانکاله، مهاجر پذیر ترین نقطه برای پرندگان
این حیوانات ایرانی در خطر انقراض هستند

فک خزری با نام علمی (Pusa caspica) و نام انگلیسی (Caspian seal) از زیباترین موجودات کره زمین است که در آب های شور دریاچه خزر زندگی کرده و تنها برای جفت گیری در فصل زمستان راهی نواحی برف و یخ شمالی این دریاچه بزرگ می شود. در فصل پاییز و قبل از زمان مهاجرت به سمت شمال، شما می توانید در مناطق محدودی از ایران این گونه خاص و منحصر به فرد را تماشا کنید. متاسفانه در طی سال های اخیر، به دلیل صید بی رویه صیادان و از بین رفتن شرایط مساعد زیستی این پستاندار در خزر شاهد کاهش تعداد این گونه از فک ها شده ایم. طول فک خزری در صورت رشد کافی به حدود ۱ متر و نیم و وزنی در حدود ۸۰ کیلوگرم خواهد رسید. بیشتر اهالی شمال کشورمان به فک خزری نام سگ آبی را داده اند. در این سال ها مرکز حفاظت از فک خزری در ایران که از سال ۲۰۱۰ فعالیت خود را شروع کرده، به آموزش صیادان و ماهیگیران در این زمینه پرداخته است. اگر می خواهید به تماشای این گونه بروید باید با این مرکز تماس برقرار کنید.

مرکز حفاظت از فک خزری توسط خانم لنی هارت موسس مرکز بازتوانی و تحقیقاتی فک هلند، دکتر محمد مصطفی شاهی فردوس و دکتر امیر صیاد شیرازی در جزیره آشوراده تاسیس گردید. این مرکز فعالیت خود را در سواحل بندر ترکمن شروع و به توسعه فعالیت خود در طی این سال ها پرداخته است. به نحوی که در ابتدای سال ۲۰۱۸ می توان از دستاوردهای این گروه را مداوا و رهاسازی ۸۳ فک را در این دریا نام برد.

آشنایی با فک خزری

فک خزری موجودی است که نیاز به آب های خنک و سرد دارد و در این مورد بسیار گونه حساسی است. زمانی که آب دریا گرم می شود به اعماق شنا می کند تا بتواند با سرمای آب های اعماق دمای بدن خود را متعادل نگه دارد. این پستاندار در طول زندگی خود به جز زمان جفت گیری در آب زندگی می کند و تنها برای استراحت گاهی به ساحل می آید. تحرک او در خشکی بسیار کم است اما در آب بسیار ماهرانه و زیبا شنا می کند. از نکات جالب راجع به این پستاندار اهمیت وجود او در چرخه دریای خزر و اکوسیستم آن است. مدفوع این جاندار باعث ایجاد یک چرخه و اکوسیستم در دریای خزر شده است که اگر نابود شوند نیز این چرخه از بین خواهد رفت. فک خزری که در واقه گونه ای از سرده فک های قطبی هستند، در بیم انگشتان دست و پایشان پرده ای دارند که توانایی شنا کردن این جاندار گوشت خوار را در دریا برای شکار بالا می برد. فک ها بی گوش هستند پس چگونه صدای همدیگر را می شنوند؟ این گونه همانند دیگر پستانداران شناگر درون دریا با ارتعاش امواج و از طریق سبیل های خودارتباط برقرار کرده و می شناسد.

دانستنی های جالب فک خزری

• می دانستید که فک خزری کور رنگ است و تنها رنگ سبز را می بیند.
• می دانستید که فک های خزری حواس شنوایی، بینایی و بویایی ضعیفی دارند.
• می دانستید که فک خزری تنها پستاندار و شناگر بزرگ دریای خزر است.
• این فک ۱۰۰۰ کیلومتر را در دریای خزر شنا می کند تا به منطقه مورد نظر خود برسد.
• می دانستید که فک های ماده برای زادآوری نیاز به دمای زیر صفر و توده های یخ دارند.
• می دانستید که هر سال در فصل زمستان کل موهای فک می ریزند و به اصطلاح کچل می شوند.
• هر فک حدود ۱۲۴ تا ۱۳۸ سبیل در اطراف لب خود دارد.
• نوزاد متولد شده این فک سفید رنگ است.
• در طی ۲۰ ساله گذشته حدود ۹۰۰ هزار فک خزری از بین رفته اند.
• فک خزری می تواند با سرعت ۳۰ کیلومتر بر ساعت در آب شنا کند.
• می توانید این موجود زیبا را با #caspianseal در شبکه های اجتماعی دنبال کنید.

چه چیزی چرخه زندگی دریای خزر را نابود کرده است؟

در سال های گذشته موجودی مهاجم به نام شانه دار دریاای مهاجم یا (نمیوپسیس) Mnemiopsis  leidyi از طریق کانال ولگا-دن وارد دریای خزر شد. این موجود مهاجم از پلانگتون ها و تخم ماهی های کوچک تغذیه می کند و به سرعت تکثیر شد. در نتیجه میزان پلانگتون های خزر حدود ۹۰ درصد کاهش یافت. در دریای خزر ماهی های کوچک کیلکا نیز از پلانگتون ها تغذیه می کنند. در نتیجه کاهش پلانگتون ها ماهی کیلکا نیز کاهش پیدا کرد. این ماهی نیز منبع تغذیه ماهی خاویاری و فک خزری بود. در نتیجه این موضوع تعداد ماهی های خاویار و فک خزری نیز کاهش پیدا کرد. در این میان شکار ماهیگیران و کشتن فک ها را هم به این تراژدی اضافه کنید. شکار فک در کشور روسیه ممنوع نیست هر چند بالاخره به مدت یک سال در طول سال ۲۰۱۸ شکار فک در این کشور نیز ممنوع اعلام شد اما به مجموع دیگر کشورهای حاشیه دریای خزر که شکار فک خزری را تماما ممنوع کرده اند، نپیوسته است. هم اکنون تعداد فک خزری ۱۰ برابر کاهش یافته است. تعداد آن ها از یک میلیون قلاده به صد هزار قلاده در شمارش سال ۲۰۰۸ رسیده است. به تمام این عوامل مشکلات زیست محیطی دنیای مدرن را نیز بیافزایید.

در ایران انجمن نجات دهندگان حیات وحش خزر و مرکز درمانی و تحقیقاتی لنی هارت به این موجود توجهی ویژه داشته و برای حمایت از فک خزری حتی اعلام آمادگی برای گرفتن داوطلب از بین ایرانیان کرده است. اگر می خواهید با فعالیت بیشتر این انجمن آشنا شوید و اطلاعات بیشتری راجع به فک خزری پیدا کنید می توانید به سایت این انجمن که در ادامه آورده ایم، مراجعه کنید. در فصل پاییز اگر قصد سفر به مناطق شمالی را دارید می توانید به دیدن این حیوان زیبا نیز بروید.

سایت مرکز درمانی و تحقیقاتی لنی هارت: caspianwildliferescuers.ir