قلعه اردشیر کرمان یکی از جاذبه‌های تاریخی شهر کرمان است که قدمت آن به دوره قبل از اسلام و زمان ساسانیان بازمی‌گردد. این قلعه به دستور اردشیر بابکان بر بالای یک تپه‌ی مرتفع ساخته شده است. به نظر می‌رسد این قلعه با اهداف نظامی و دفاعی احداث شده است. همچنین آثار و تزئینات به‌دست‌آمده از بخش‌های مختلف این بنا کاربری بزمی برخی از ساختمان‌های آن را نشان می‌دهند. این قلعه تاریخی در سال ۱۳۴۵ شمسی در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده است و امروزه جزو جاهای دیدنی شهر کرمان به شمار می‌رود.
قلعه اردشیر کرمان، یادگاری از دوران ساسانیان
قلعه اردشیر کرمان، یادگاری از دوران ساسانیان در این شهر است. این قلعه بر روی یک کوه که از سطح جلگه کرمان تقریباً ۱۵۰ متر ارتفاع دارد ساخته شده است. اردشیر بابکان در زمان حکومتش قلعه‌های دیگری هم در شهرهای استان فارس مانند فیروزآباد ساخته است.
با توجه به موقعیت قرارگیری قلعه اردشیر کرمان بر روی یک کوه و در میان بافت شهری، بسیار معتقدند این قلعه سکونتگاه حاکم منطقه بوده و هدف از ساخت آن دفاع از مواضع حکومت یا اهداف نظامی بوده است. همچنین این قلعه مشابه دیگر قلعه‌های تاریخی، در زمان حملات دشمن به عنوان پناهگاهی امن برای مردم استفاده می‌شده است.
قلعه اردشیر کرمان به «قلعه کوه» هم معروف است. در کتاب کارنامه اردشیر و شاهنامه فردوسی این‌چنین به این قلعه اشاره شده است:
«هفتواد که از افراد صاحب قدرت کرمان بود پس از شکست حاکم محلی، بر بلندی کوهی در نزدیکی شهر دژی عظیم به نام دژ هفتوا ساخت. یکی دژ بکرد از بر تیغ کوه/ شد آن شهر با او همه همگروه»
زمانی که اردشیر بابکان از قدرت‌گرفتن هفتواد در کرمان باخبر شد چندین بار به این منطقه لشکر کشید و پس از چند شکست بالاخره با حلیه توانست شهر را فتح کند. او پس از تسلط بر شهر بر روی بلندی کوه آتشگاهی ساخت و نام دژ هفتواد را به «قلعه اردشیر» تغییر داد.
معماری قلعه اردشیر در کرمان
معماری قلعه اردشیر در کرمان در گذشته بسیار خاص و شگفت‌انگیز بوده است. در ساخت این بنا از خشت خام با ابعاد بزرگ‌تر از حد معمول استفاده شده و قطر دیواره‌های آن به ۶ متر هم می‌رسد. ساختمان‌های قلعه ادرشیر به دو بخش تقسیم می‌شوند. بخشی از ساختمان‌ها که بر روی تپه جنوب شرقی قرار دارند قسمت ساختمانی قلعه کوه را تشکیل می‌دهند. ارتفاع این بخش تقریباً ۱۵۰ متر از شهر کرمان بالاتر است.
همچنین بخش دیگری از قلعه با نام «آتشکده آناهید» بر روی تپه‌های کوتاه‌تر قرار دارند. در قسمت جنوبی قلعه صخره‌ای بلند و مرتفع وجود دارد که برای رسیدن به قلعه، از وسط این صخره تعداد ۱۳۴ پله تراشیده شده است. همچنین بقایایی از نقاره‌خانه در قلعه شناسایی شده است. به‌طورکلی به علت نزدیکی دو ساختمان به یکدیگر بسیاری معتقدند این دو بخش در گذشته با یکدیگر مرتبط بوده‌اند. ساختمان‌های بین دیوان‌های این دو قلعه شباهت بسیاری به قصر و عبادتگاه دارند.
در جست‌وجوهای اطراف قلعه اردشیر کرمان قطعاتی از کاشی با تصاویر و مضامین بزمی به‌دست‌آمده است. به عقیده‌ی برخی‌ها این تصاویر و وجود هنرهای ظریف در بعضی از قسمت‌های قلعه نشان‌دهنده این هستند که این بنا علاوه بر کارکرد نظامی، کارکرد بزمی هم داشته است. متأسفانه در حال حاضر شکل ظاهری و اصلی قلعه اردشیر کرمان از بین رفته و تنها آثار کمی از آن باقی‌مانده است.
در پایین منطقه قلعه اردشیر قلعه‌ای با نام «قلعه دختر» وجود دارد که یکی از جاذبه‌های شهر کرمان محسوب می‌شود. این قلعه همراه با قلعه اردشیر در دوره‌های مختلف تاریخی به‌عنوان مراکز آیینی منطقه شناخته می‌شدند. از قلعه دختر آثار متعددی مربوط به پرستشگاه‌های ایزد بانوی آناهیتا و آتشکده‌ی زرتشتیان به دست آمده است.
شرایط کنونی قلعه
شرایط کنونی قلعه ادرشیر کرمان اصلاً جالب نیست. متأسفانه هیچ حصار و حریمی برای حفاظت از این بنای ارزشمند و تاریخی در محوطه‌ی آن کشیده نشده است و بازدیدکنندگان نمی‌توانند حریم قلعه را تشخیص دهند. این امر و همچنین وجود دکل‌های مخابراتی متعدد در مرتفع‌ترین بخش قعله تخریب قلعه اردشیر را سرعت بخشیده‌اند.
با وجود ارزش بالای قلعه اردشیر کرمان، این بنا هنوز مورد حفاری و مطالعه جدی قرار نگرفته است. این قلعه شباهت بسیاری به قلعه فلک‌الافلاک استان لرستان دارد و در حال حاضر با وجود فاصله‌ای که از شهر دارد خانه‌های بسیاری در اطراف آن دیده می‌شوند.
در حریم قلعه اردشیر کرمان می‌توان تعدادی از بناهای بازمانده از گذشته‌های دور را هم مشاهده کرد. در سال ۱۳۹۵ شمسی مرمت این بنا در دستور کار قرار گرفت و طی انجام مرمت و عملیات استحفاظی(در بین سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷)، آثار متعددی مانند انواع سفال، قطعات گچ‌بری، کاشی معرق و زرین فام، آجر و خشت‌های معماری کشف شدند. برخی از سفال‌های به دست آمده از این قلعه مربوط به دوره اشکانی و ساسانی بودند و برخی دیگر به قرون اولیه، میانی و اواخر اسلامی تعلق داشتند. درحال حاضر اطراف قلعه به فضای سبز تبدیل شده است.
دسترسی به قلعه اردشیر کرمان
برای دسترسی به این قلعه کرمان باید خودتان را بر بالای یک تپه در جنوب شرق شهر برسانید.
آدرس قلعه اردشیر کرمان: استان کرمان، شاهزاده محمد،خیابان قائم
نکات بازدید از قلعه اردشیر کرمان
نکات بازدید از قلعه اردشیر کرمان شامل موارد زیر است:
- بازدید از این بنای ارزشمند تاریخی رایگان است.
- در هر ساعت از شبانه‌روی می‌توانید از قلعه اردشیر کرمان بازدید کنید.
- هنگام بازدید از این قلعه از نوشتن یادگاری بر روی خرابه‌ها، ریختن زباله در محوطه و به‌طورکلی از آسیب‌زدن به این بنای ارزشمند جدا خودداری کنید.
جمع‌بندی
در این مقاله قلعه اردشیر کرمان را معرفی کردیم. همان‌طور که گفته شد این بنا در دوره ساسانیان و به دستور اردشیر بابکان ساخته شده است. قلعه اردشیر کرمان بر روی یک کوه مرتفع قرار دارد. امروزه تنها قسمت کمی از ساختمان‌ها و بخش‌های باشکوه این بنا باقی‌مانده است. بازدید از این قلعه رایگان است و در صورت تمایل در سفرتان به استان کرمان می‌توانید از قلعه اردشیر و در کنار آن از قلعه دختر بازدید کنید.
مطالب مرتبط: آبشارهای سیمک محلی برای کوهنوردی هیجان انگیز در کرمان قلعه قهقه راور در کرمان، جاذبه ای از دوره ساسانیان روستای سیرچ، تکه ای از بهشت در دل کویر کرمان