مسجد جامع اردبیل
اردبیل، استانی تماشایی و زیبا که کمی آنطرف تر از شهرهای شمالی ایران قرار دارد و به چشمه های آب گرم و چشم اندازهای رویایی معروف است اما جاذبه های تاریخی زیادی هم دارد که یکی از دیدنی ترین آن ها جمعه مسجد اردبیل است، یکی از کهن ترین مساجد ایران که قدمتش به زمان سلجوقیان برمی گردد و به خوبی معماری ایرانی – اسلامی را به نمایش گذاشته است. می خواهیم درباره مسجد جامع اردبیل حرف بزنیم، در ادامه الی گشت را همراهی کنید.
مطالب مرتبط: معرفی بهترین جاذبه های گردشگری اردبیل بقعه شیخ زاهد گیلانی، شخصیت تاثیر گذار بر شیخ صفی الدین اردبیلی بهترین سوغاتی های اردبیل
مساجد جامع همیشه یکی از مهمترین جاذبه های شهرهای بزرگ اند، مساجدی که با معماری زیبا و خیره کننده به خوبی نماینده ای از سبک معماری زمان خود هستند. مسجد جامع اردبیل در محله پیرشمس الدین اردبیل است و در مجاورت آتشکده ای متعلق به دوره اشکانی قرار گرفته است. بنای قبلی مسجد از ایوان، حیاط و طاق باشکوهی تشکیل شده بود که در جریان حمله مغول در سال ۶۲۰ هجری قمری نابود شد اما حدود ۳۰ سال بعد دوباره از نو بنا شد. امروز با اینکه ساختمان اصلی مسجد از بین رفته و فقط قسمت هایی از آن به جای مانده است اما باز هم معماری جالب توجه و خیره کننده ای دارد.
امروز چیزی از ساختمان اصلی بنا به جای نمانده است و چیزی که از مسجد می بینید فقط ایوان و گنبدخانه است. با اینکه معماری مسجد به زمان سلجوقی برمی گردد اما از دیگر مساجد دوره سلجوقی متمایز است. در واقع مساجد دوره سلجوقی معمولا چهار ایوانی هستند اما مسجد جامع اردبیل این ویژگی را ندارد.
ابن مسجد بیشتر از همه از آجر ساخته شده و شامل سه بخش است.
- پایه مناره ای اولین بخش آن است که با دو بخش پایه و بدنه در مجاورت مسجد و به سبک معماری سلجوقیان بنا شده است. پایه مناره، هشت ضلعی است و قطر بدنه استوایی هم ۵ متر می باشد. در بدنه مناره یک کتیبه هست که این طور که مشخصه برای «اوزون حسن آق قویونلو» می باشد، کتیبه ای که متعلق به مسجد نیست و از طرز جایگذاری اش بر روی مناره به خوبی معلومه که از محل دیگری به اینجا آورده شده و بر روی مناره جای گرفته است.
- تیرپوش با ابعاد ۸ در ۱۵ متر دومین قسمت مسجد است که بر روی ۹ ستون چوبی جای گرفته و ستون‌ها هم بر پایه های سنگی غیر منتظم محکم شده اند. ایوان شمالی گنبد خانه که به سبک ایوان سازی دوره ساسانی بنا شده، در زمان قاجاری تغییر کرده و به بقعه و شبستان ساده با سقف ساده تیرپوش تبدیل شده است. در ورودی چوبی چندین میخ آهنی برجسته می بینید که در بالای یک لنگه آن، نوشته کنده کاری شده به چشم می خورد.
- سومین بخش بنا، مسجد قدیم است که از ۴ طاق و گنبد تشکیل شده است. کل بنا از آجر ساخته شده و گاهی در آن کاشی هایی هم برای تزئین به چشم می خورد. بیشتر قسمت های این بنا نابود شده و فقط مقدار کمی از آن به جای مانده است. بطوری که بخش‌هایی از کاشی کاری های تزیینات داخلی زیر گنبد، که جزو سومین بخش بنا هستند همچنان در بنا دیده می شوند.
بنای اصلی مسجد که امروز فقط محوطه مکعبی آن پابرجا مانده، در زمان های گذشته گنبدی با ویژگی های معماری قابل توجه داشته است. محوطه اصلی مسجد دربخش غربی و شرقی، طاق نماهای زیادی دارد که تعداد آن ها در هر بدنه، سه دهنه می باشد. در بین هر کدام از طاق‌نماها راهروهای باریکی هست که دیگر بخش های مسجد مثل نمازخانه و شبستان بزرگ می شود.
از ایوانی که در مجاور گنبد خانه هست به عنوان مسجد استفاده می شود و مردم این منطقه برای اقامه نماز به آنجا می روند. سقف مسجد در زمان قاجار با تیرهای مسطح پوشیده شده است که امروز جلوه ای تاریخی و سنتی به مسجد داده اند. امروز فقط بخش‌هایی از ساقه ترک دار منشوری گنبد از مسجد به جای مانده و گنبد بلند تک‌پوش آن فرو ریخته است.
برای راحتی رفت و آمد در زیر تالار اصلی مسجد، دهلیزها و راهروهایی منظم بنا شده که در فاصله هر دو متر به صورت چهارراهی متقاطع این معبرها به چشم می خورند و طول و عرض آن ها به ترتیب ۱۹۰ و ۸۰ سانتی متر است. تا به حال به نواحی اطراف مسجد تصرفات زیادی صورت گرفته و وسعت مسجد را کم کرده است. امروز این مسجد در کنار جاده و مسیر رفت و آمد ماشین های سنگین قرار دارد که این عامل باعث فرسودگی اش می شود.
این مسجد که متعلق به زمان سلجوقی است تا اوایل دوره صفوی سالم و آباد بوده و با اینکه در زمان حله مغول آسیب هایی به ان وارد شد اما در نهایت در زمان ایلخانی مورد مرمت قرار گرفت. طبق اسناد و مدارک، زلزله بیشترین تاثیر را در از بین رفتن مسجد داشته است و با حفاری های باستان شناسی که در سال ۱۳۶۷ در این محل انجام شد اطلاعات بیشتری از این مسجد به دست آمد. در این کندوکاوها سفال هایی کشف شدند که قدمت آن ها به قرن چهارم هجری برمی گردد. مسجد جامع اردبیل که به جمعه مسجد هم معروف است از آثار تاریخی اردبیل است که با معماری اصیل گردشگران زیادی را به خود جذب می کند.