هنر فیروزه کوبی
هر گردشگری که به شهرهای ایران از جمله اصفهان و مشهد سفر می‌کند، مجذوب هنر فیروزه کوبی می شود. این هنر از چیزی حدود ۶۰ سال پیش شروع شد. آن زمان فردی به نام یوسف حکمیان در مشهد شروع به انجام دادن فیروزه کوبی کرد که بعد از آن به شهرهای دیگری مثل اصفهان برده شد. این هنر شامل آثاری است که جزو صنایع دستی قرار می گیرند. فیروزه کوبی شامل ساخت بدنه و نشاندن فیروزه، پرداخت کار و زدن پلی استر است که آن را در ظروف متفاوتی از جمله ظروف پذیرایی نظیر میوه خوری، شکلات خوری و …دیده می شود. البته به غیر از ظروف، این هنر زیبا و ارزشمند در زیورآلات مختلفی نیز به چشم می خورد. با الی گشت همراه باشید تا با چگونگی ساخت این هنر زیبا آشنا شوید.
ساخت بدنه و نشاندن لاک
مطالب مرتبط: عجایب هفتگانه ایران همه چیز درباره ایل قشقایی
برای ساخت بدنه ظروف یا شئ مورد نظر از فلزاتی مانند مس، برنج، نقره و … استفاده می شود که البته عمده کارهایی که امروز مشاهده می کنید مس و یا برنج هستند. ظرف یا شئ زیرساخت تحت نظر استادی که اصطلاحا به او خم کار می گویند، انجام می‌گیرد. در این مرحله یکی از نکته های مهم این است که ضخامت زیرساخت در تمام قسمت ها یکی باشد. این ضخامت بسته به نوع زیر ساخت معمولا بین ۰.۳ سانتی متر تا ۱.۵ سانتی متر می رسد. مرحله دیگری که در این قسمت مورد توجه می باشد به نکر کاری معروف است. در این مرحله بخش هایی که قرار است فیروزه کوبی شود، با زاویه ۹۰ درجه حدود ۲ تا ۳ میلیمتر پایین می رود. نکر کاری به منظور افزایش استکحام شئ انجام می شود. فیروزه هایی که در این هنر استفاده می شود معمولا از معدن های فیروزه نیشابور تهیه می گردد. قیمت فیروزه ها بر اساس رنگ، اندازه و .. تعیین می گردد که ابتدا کمی دارای ناخالصی و خاک هستند که باید قبل از شروع به کار آن ها شسته شوند.
در مرحله بعد لاک را که لایه لایه است می کوبند و بعد از آن پودری به رنگی بین قهوه ای و طلایی به دست می آید. پودر آماده شده را سپس با کالیفن ترکیب می کنند. نسبت هایی که میان کالیفن و لاک است را استادکاران به خوبی می دانند، زیرا اگر این نسبت جابجا شود، مشکلاتی از قبیل بروز حباب های ریز روی کار به وجود می آید. برای نشاندن لاک روی شئ یا ظرف، ابتدا آن را حرارت می دهند و بعد از آن ترکیب لاک و کالفین را در محل مورد نظر ریخته و تا زمانی که ذوب شود حرارت می دهند. با تکرار این عمل، لایه مورد نظر آماده فیروزه کوبی می گردد. در این مرحله نیز استادکاران بسیار دقت عمل به خرج می دهند زیرا اگر کمی حرارت زیاد از حد شود لاک خاصیت چسبندگی خود را از دست خواهد داد.
گذاشتن فیروزه روی زیرساخت
همانطور که گفته شد، سنگ های فیروزه قبل از انجام کار باید شسته شوند. برای یک فیروزه کوبی خوب، سپس فیروزه ها لانه بندی شده و بر اساس اینکه برای چه ظرف یا بدنه ای قرار است انجام گیرند، درشتی و کوچکی آن ها انتخاب می گردد. معمولا برای نشاندن سنگ ها ابتدا فیروزه ها را در پایین و بالای آن‌ها قرار داده و قسمت های میانی بعدا درست می شوند. نشاندن فیروزه ها کار بسیار پر دقتی است که به مهارت خاصی نیاز است. برای مثال وقتی فیروزه ها با فاصله کمتری از هم قرار می گیرند، بعد از اتمام کار، ظرف مورد نظر بسیار زیباتر و چشمگیرتر خواهد بود. برای چسبیدن فیروزه به ظرف ابتدا آن را به مقدار کمی حرارت می دهند تا مخلوط لاک و کالفین کمی نرم شود و سپس فیروزه ها را به آن می کوبند.
زمانی که فواصلی میان سنگ ها وجود دارد حرارت را کمی افزایش می دهند تا بعد از ریختن پودر لاک بیشتر، سنگ‌های ریزتری را (معمولا با دست) در میان فاصله های خالی بگذارند. استاد فیروزه کوبی معمولا با دست سطح فیروزه ها را فشار می دهد تا آن ها کاملا به زیرساخت مورد نظر بچسبند.
پرداخت کار
مرحله بعد هنر فیروزه کوبی پرداخت و ساییدن سنگ ها است. این عمل توسط یک صفحه ساب یا سمباده صورت می گیرد. دلیل انجام این مرحله این است که فیروزه ها باید سطح یکدستی داشته باشند که هم ظاهر آن زیبا باشد و هم از کنده شدن فیروزه های روی ظرف جلوگیری شود. وقتی استادی در حال سابیدن فیروزه ها می باشد، بسیار باید دقت عمل به خرج دهد زیرا سابیدن زیاد آن ممکن است منجر به گود شدن قسمت از بدنه شود.
مواردی پیش می آید که حتی بعد از پایان یافتن تمام این کارها، فیروزه ای از ظرف جدا می شود. در این مواقع برای قسمت مورد نظر باید ترمیمی توسط به کارگیری مجدد پودر لاک و فیروزه کوبی صورت گیرد. در انتهای این مراحت یک سمباده نرم تر برای یک دست و صیقلی شدن کار، استفاده می شود.
زدن پلی استر
آخرین مرحله از هنر فیروزه کوبی را می توان زدن پلی استر نامید که به عنوان پوششی برای حفاظت از فیروزه ها به کار می‌رود. البته افراد در این مرحله سلیقه های مختلفی دارند. معمولا برخی فیروزه کوب ها را بدون پلی استر و برخی دیگر با زدن آن می‌پسندند. پلی استر یک نوع شفافیت به کار می بخشد که دلیل دو دستگی سلیقه ها نیز شاید همان باشد. به هر حال اگر شخصی نخواهد به کارش پلی استر زده شود، می توان گفت که مرحله پرداخت کار آخرین مرحله فیروزه کوبی است.
کاربرد این هنر همانطور که گفته شد می تواند کاربردی و تزیینی باشد. شما می توانید زیورآلات، ظروف، تابلوها و … را ببینید که در آن هنر فیروزه کوبی به کار رفته است. حتی بر روی خوش نویسی های متفاوت نیز این هنر جای گرفته است. اساتید زیادی بر این هنر تسلط دارند که از جمله آن ها می توان یوسف حکمیان (می توان گفت آغاز کننده این هنر)، حاج داداش،سلیمان صدیق پور، محسن قربانی، روبن یروشالمی و الیاهو را نام برد.