در دامنه‌های سرسبز کوه های بینالود، جایی که هوای خنک ییلاق با تاریخ خراسان درمی‌آمیزد، شهر گلمکان در استان خراسان رضوی واقع شده است. این منطقه خوش آب و هوا، که به‌تازگی در سال ۱۳۹۹ به مرکزیت بخشی مستقل در شهرستان گلبهار ارتقا یافته، بیش از یک ییلاق است و گنجینه‌ای از خاطرات هنری ایران را در خود جای داده است. گلمکان، در سال‌های دهه ۱۳۳۰، محل رشد و شکوفایی جوانی به نام محمدرضا شجریان، معلم دبستانی در روستای رادکان بود. همزمان با تدریس در دبستان خواجه نظام‌الملک و نخستین تجربه‌های جدی آواز و قرائت قرآن در رادیو خراسان، خانه استاد شجریان در گلمکان پناهگاه خلاقیت او شد. امروز، دیوارهای این خانه ساده روستایی، نه‌تنها معماری اصیل منطقه را روایت می‌کند، بلکه زمزمه‌های نخستین نغمه‌های استادی را در یاد دارد که جهان را با صدایش مسحور کرد.
گلمکان، روستایی که استاد شجریان برگزید
گلمکان، روستایی سرسبز در دامنه‌های جنوبی بینالود و بخش گلبهار مشهد، با پیشینه‌ای کهن، زادگاه پدری محمدرضا شجریان بود. استاد، پیوندی عمیق با ریشه‌های خود داشت. بر اساس مصاحبه‌های منتشر شده او، (مصاحبه‌های استاد شجریان در روزنامه شرق) انتخاب گلمکان برای ساخت خانه شخصی‌اش، فراتر از یک تصمیم سکونتی بود؛ بازگشتی آگاهانه به خاستگاه خانوادگی و طبیعت آرامش‌بخش زادگاه پدری بود. او که همواره بر اهمیت اصالت و پیوند با طبیعت در زندگی و هنر تأکید داشت، فضای بکر و هوای پاک کوهپایه‌های بینالود، سکوت و صمیمیت روستا و دوری از هیاهوی شهر را برای خلوت هنری و زندگی خانوادگی برگزید. این انتخاب، بازتابی از نگاه عمیق او به هویت ایرانی و ارزش‌های بومی بود. ساخت خانه در دهه ۱۳۷۰، نقطه عطفی در تاریخ معاصر این روستا ایجاد کرد و آن را با نام بزرگ‌ترین چهره موسیقی اصیل ایران گره زد.
راهنمای بازدید؛ بهترین زمان و شرایط دیدن خانه
خانه استاد شجریان مالکیت خصوصی دارد و محل سکونت خانواده ایشان است. این خانه موزه نیست و امکان بازدید عمومی از فضای داخلی آن وجود ندارد. احترام به حریم خصوصی صاحبان خانه ضروری است. گردشگران می‌توانند نمای بیرونی خانه و فضای عمومی روستا را ببینند.
بهترین زمان بازدید
بهار (اردیبهشت-خرداد) و تابستان (تا شهریور) به دلیل آب‌وهوای مطبوع و سرسبزی منطقه مناسب‌ترند. صبح‌های زود یا عصرها ازدحام کمتر است.
نکات مهم
- فقط از فضای عمومی کوچه و نمای بیرونی عکاسی کنید.
- از ایجاد سر و صدای بلند یا مزاحمت برای ساکنان پرهیز کنید.
- زباله‌های خود را همراه ببرید.
- حریم خصوصی خانه و ساکنان را کاملاً رعایت نمایید.
مدت زمان بازدید
برای بازدید از نمای بیرونی خانه و گشت‌وگذار مختصر در بافت سنتی روستا حدود ۱ تا ۱.۵ ساعت کافی است.
با الی گشت، رزرو هتل آسان‌تر از همیشه است.
مسیر دسترسی به خانه استاد شجریان در گلمکان
برای رسیدن به روستای گلمکان و خانه استاد شجریان، مسیری سرسبز و کوهستانی پیش رو دارید. فاصله گلمکان تا مرکز مشهد حدود ۴۰ کیلومتر است. بهترین مسیر، خروجی شهرک صنعتی مشهد (بلوار خیام شمالی) به سمت جاده کوهستانی گلمکان-گلبهار است. این جاده آسفالت است، اما پیچ‌وخم‌های کوهستانی دارد. رانندگی در این مسیر حدود ۵۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.
روش های دسترسی
- وسیله نقلیه شخصی: مسیر کاملاً نشانه‌گذاری شده است. پس از عبور از شهرک صنعتی، تابلوی روستای گلمکان را دنبال کنید. پارکینگ عمومی در ورودی روستا وجود دارد.
- تاکسی/وانت: از پایانه تاکسی شهید کامیاب (میدان سعدی) در مشهد، سرویس‌های خطی به مقصد گلمکان فعال هستند. هزینه آن حدود ۴۵۰۰۰ تومان است.
توصیه: پیش از حرکت، وضعیت جاده را از طریق سامانه ۱۴۱ راهور خراسان رضوی بررسی کنید. در زمستان، احتمال یخبندان و نیاز به زنجیرچرخ وجود دارد.
فضای خانه چگونه روح استاد را بازتاب می کند؟
فضای ساده و بی‌پیرایه این خانه روستایی، آینه‌ای از شخصیت متواضع و عمیق استاد در جوانی است. اتاقک کوچک گوشه حیاط، احتمالاً مکانی برای تمرین نخستین آوازها و تلاوت‌های قرآن او برای رادیو خراسان بود. دیوارهای ساده، فاقد هرگونه تزیینات پر زرق‌وبرق، گویای تمرکز او بر جوهر هنر به‌جای ظواهر است. نزدیکی به طبیعت بکر بینالود با چشمه‌سارها و باغ‌های میوه، عشق او به موسیقی الهام‌گرفته از نواهای طبیعی را یادآوری می‌کند. سکوت محلی دور از هیاهوی شهر، فضای لازم برای تفکر و آفرینش هنری معلم جوان را فراهم می‌ساخت. حتی انتخاب گلمکان برای سکونت در دوران تدریس در روستای رادکان، نشان‌دهنده گرایش او به زندگی بی‌آلایش و پیوند با ریشه‌های فرهنگی خراسان است. هر گوشه این خانه، حکایتی از سادگی، خلوص و پیوند ناگسستنی استاد با زادگاهش را روایت می‌کند.
معماری خانه شجریان
خانه استاد در گلمکان، نمونه‌ای اصیل از معماری روستایی خراسان در میانه سده اخیر است. این بنا با خشت و کاهگل دیوارها که گرما را مهار می‌کند، تیرهای چوبی سقف از درختان منطقه، و کف‌پوش‌های خشتی که با گذر سال‌ها صیقل خورده‌اند. حیاط مرکزی با حوضی کوچک و سایه‌سار درختان کهن، حلقه وصل فضای داخلی به باغ پیرامون است. پنجره‌های مشبک چوبی، نور را به شکلی کنترل‌شده به اتاق‌های می‌رسانند و طاقچه‌های تو رفته در دیوارها، یادآور هنر ظریف فضاسازی ایرانی‌اند.
چرا خانه شجریان در گلمکان تبدیل به مرکزی نمادین شد؟
این خانه، تنها یک بنای مسکونی نیست؛ بلکه نشانی از سلیقه و اصالتی است که شجریان در طول حیات هنری‌اش نمایندگی می‌کرد. معماری ساده و همساز با طبیعت آن، با استفاده از مصالح بومی و پرهیز از تجملات، بازتاب اعتقاد او به هنر ناب و زندگی به دور از زرق و برق است. پس از درگذشت استاد، این خانه به نمادی از حضور فیزیکی و معنوی او تبدیل شد. از منظر فرهنگی، اینجا پناهگاه هنرمندی است که صدایش بخشی از هویت جمعی ایرانیان است. از نگاه هنری، فضایی است که آفرینش برخی از ماندگارترین آثار موسیقی ایران در آن رخ داده، نفس کشیده است.
خانه استاد شجریان برای گردشگری، مقصدی معنوی برای دوستداران موسیقی اصیل و علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران شده است. گردشگران با حضور در این فضا، به دنبال درک بخشی از سرچشمه‌های الهام هنرمند محبوبشان هستند. این ترکیب خاص، ارزشی فراتر از یک جاذبه معمولی به آن بخشیده و آن را به مکانی نمادین و پربازدید در استان خراسان رضوی تبدیل کرده است.
سخن پایانی
قدم زدن در کوچه‌های سنگفرش گلمکان و رسیدن به خانه استاد شجریان، بیش از بازدید از یک بنای تاریخی است. این خانه ساده، با دیوارهای خشتی و ویویی به کوه‌های اطراف، بی‌هیاهو روایتی از زندگی مردی را نقل می‌کند که صدایش از مرزها گذشت، اما قلبش در این روستای خوش آب‌وهوا ماند. دیدن نمای بیرونی خانه و حس و حال روستا، به ما یادآوری می‌کند که گاهی اصالت در سادگی و پیوند با طبیعت نهفته است. بازدید از اینجا، نیازمند احترام فراوان به حریم خصوصی خانواده استاد و آرامش روستا است. برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر سفر به مشهد و اطراف، از جمله گلمکان، با سایت گردشگری الی گشت همراه باشید.
سؤالات متداول
آیا می توان از داخل خانه استاد شجریان بازدید کرد؟
خیر. این خانه محل سکونت خانواده استاد است و بازدید عمومی از فضای داخلی آن امکان‌پذیر نیست. گردشگران تنها می‌توانند نمای بیرونی و معماری خارجی خانه را مشاهده کنند.
بهترین فصل برای سفر به گلمکان چه زمانی است؟
بهار (فروردین تا خرداد) و اوایل پاییز (شهریور تا مهر) بهترین زمان هستند. در این ماه‌ها هم آب‌وهوا معتدل است و هم طبیعت منطقه سرسبز و دیدنی می‌شود.
نزدیک ترین جاذبه های گردشگری به خانه شجریان کدامند؟
در فاصله کوتاهی از خانه می‌توانید از آبشار گلمکان، باغات سرسبز روستا و مسجد تاریخی گلمکان دیدن کنید. طبیعت کوهپایه‌ای منطقه هم برای پیاده‌روی مناسب است.
آیا امکانات رفاهی مثل رستوران یا سرویس بهداشتی در نزدیکی خانه استاد شجریان وجود دارد؟
در خود روستای گلمکان چند مغازه و نانوایی وجود دارد. برای غذا خوردن بهتر است از قبل برنامه‌ریزی کنید یا در مشهد توقف داشته باشید.
مطالب مرتبط : جامع ترین راهنمای جاذبه های مشهد به همراه آدرس معرفی بهترین هتل های مشهد از نظر مسافران برای هر بودجه ای آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ مردم مشهد