توریسم فعالیت و ماجراجویی، یکی از بخش های در حال رشد توریسم خاص است. توسعه این بخش در اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد قرن بیستم در کشورهای غربی آغاز شد؛ اما تمایل به تفریح و توریسم مبتنی بر فعالیت تنها از اوایل دهه نود قرن بیستم شکل گرفت.
توریسم ماجراجویی اغلب اوقات، برخی از عناصر شناخت و ارتباط با طبیعت یا فرهنگ را در بر می گیرد؛ اما ممکن است به صورت سفر فعالیتی و شامل فعالیت فیزیکی چون کایک رانی باشد.
اکوتوریست فردی است که از مزیت ارتباط مستقیم با فرهنگ یا محیط زیست برخوردار است؛ در غیر این صورت این فرد بایستی در رده توریست های ماجراجو قرار گیرد؛ به طور مثال : گردشگران کوه اورست که به آلوده کردن مسیر (با ریختن زباله) یا آتش افروزی می پردازند، جزو توریست های ماجراجو هستند؛ اما افرادی که با هدف جمع آوری زباله های این افراد، بدین مکان و مقصد سفر می نمایند، اکوتوریست می باشند.
در تحقیقات مرتبط با گردشگری بر این نکته تأکید شده است که علی رغم توسعه و محبوبیت روز افزون صنعت سفر و گردشگری، بر اجزا و عناصر تشکیل دهنده این بخش توافق نشده است.
عدم ارائه تعریف ثابت و صریح از این مبحث، سنجش دقیق بازار سفرهای ماجراجویی را مشکل ساخته است؛ این مسأله حاصل و نتیجه دو عامل می باشد؛ نخستین عامل اینکه توریسم ماجراجویی شماری از فعالیت های زمینی، هوایی و آبی و یا ترکیبی از آن ها را در بر می گیرد. دومین عامل در تعریف توریسم ماجراجویی بدین سبب است که این تعریف مبتنی بر ویژگی های شرکت کنندگان و ادراکات و نگرش آنها نسبت به ماجرا می باشد. میزان ماجراجویی بر ادراکات فردی افراد نسبت به خطر و شیوه های ماجراجویانه سفر مبتنی است که خود با تجارب پیشین و پیش زمینه افراد ارتباط دارد؛ این نوع گردشگری شامل عناصر مختلف برای گروه های مختلف شرکت کنندگان و سطوح گوناگون ریسک و خطر است.
ضرورت ایجاد تعادل در تجارب ارائه شده از سوی متصدیان توریسم ماجراجویی از دیگر مسائل موجود در زمینه تعریف این توریسم می باشد؛ قراردادن افراد و مشتریان در معرض موقعیت های خطرناک نه تنها امری غیر مسئولانه است، بلکه می تواند به ایجاد خسارات و آسیب های سیار منجر شده و عواقب مالی و حقوقی بسیاری را به همراه داشته باشد.
از آنجا که اغلب اشکال توریسم به سبب کاربرد منابع، تسهیلات، تأثیرات اجتماعی و زیست محیطی و نیز تأثیرات آن بر مشارکت کنندگان مرتبط با تفریح هستند، توریسم ماجراجویی عمدتاً شاخه ای از تفریحات ماجراجویانه تلقی می گردد.
به سبب توسعه تکنولوژی سفر و تبلیغ فرآورده های یکسان برای گردشگران و بازدید کنندگان تفریحی یک روزه، تمایز میان این دو گروه دشوار است. آنچه سبب تفاوت میان توریسم و تفریح ماجراجویی می گردد، سفر گردشگران از مبداً و محل اقامت خود به مقصدی دیگر و میزان مشارکت آنها در فعالیت های صحیح، تجاری و ماجراجویانه است. در فعالیت های تفریحی ماجراجویانه، فرد مشارکت کننده مسئول حفاظت و مدیریت تجارب ماجراجویی است، اما با تبدیل شدن فعالیت ها به انواع تجاری، متصدی تور، مسئولیت مدیریت و ارائه پکیج ها و تجارب ماجراجویی را بر عهده می گیرد. اما این بدان معنی نیست که بایستی نقش و اهمیت مشارکت کنندگانی که مستقل از متصدیان تجاری به فعالیت می پردازند نادیده انگاشته شود.
در تعریف توریسم ماجراجویی، اشاره به ده ویژگی اصلی «ماجرا» می تواند مفید باشد، که این ویژگی ها به شرح ذیل می باشند:
- نتایج نا مشخص.
- خطر و ریسک.
- چالش برانگیز.
- پاداش مورد انتظار.
- بدیع بودن.
- هیجان.
- تنوع و گریز از زندگی روزمره.
- اکتشاف و شناخت.
- تمرکز و جذب.
- احساسات متناقض
ویژگی برجسته توریسم ماجراجویی، وجود عنصر «ریسک» و «خطر» است؛ تفریح و توریسم ماجراجویی، جستجوی خطر و عدم اطمینان از نتایج تلقی می شود.
فعالیت های ماجراجویی، گستره بسیاری از فعالیت ها از جمله امور بی خطر و مستلزم خطرات بسیار را شامل می شوند، مفهوم «توریسم ماجراجویی آرام» و «توریسم ماجراجویی مخاطره آمیز» بر انواع آنها دلالت می نماید. توریسم ماجراجویی آرام، فعالیت های مورد علاقه افرادی را در بر می گیرد که خطرات حقیقی چندانی را به دنبال نداشته و تجربه پیشین در این زمینه ضرورت ندارد؛ از این رو تمامی افراد از امکان شرکت در این توریسم برخوردار هستند. از طرف دیگر در « توریسم ماجراجویی مخاطره آمیز» فرد شرکت کننده و ارائه کننده خدمات از میزان بالای خطرات و نیاز به داشتن تجربه پیشین و مهارت های بسیار در این زمینه برای مقابله با نتایج غیر مننظره آگاهی دارند.
در توریسم ماجراجویی آرام، آموزش، مسائل فرهنگی و زیست محیطی، و در توریسم ماجراجویی مخاطره آمیز، فعالیت های فیزیکی-چالش برانگیز و ریسک پذیری، مهمترین عوامل می باشند.
توریسم ماجراجویی به تعطیلات و بازدید یک روزه ای اطلاق می گردد که مستلزم مشارکت در فعالیت های ماجراجویی یا فعالانه است. این فعالیت ها که ممکن است، اهداف اولیه یا ثانویه بازدید باشند، سه نوع بازدید را در بر می گیرند:
- تعطیلات ماجراجویی: تعطیلاتی که انجام فعالیت های ماجراجویانه مهمترین هدف از بازدید است.
- تعطیلات مشارکت در فعالیت های ماجراجویانه: شرکت در فعالیت های ماجراجویانه طی تعطیلات در کنار انجام سایر فعالیت ها؛ در این نوع تعطیلات، انجام فعالیت های ماجراجویانه، هدف ثانویه بازدید است.
- بازدید یک روزه ماجراجویانه: بازدید یک روزه که انجام فعالیت های ماجراجویانه مهمترین هدف آن است.
توریسم ماجراجویی می تواند مشارکت در فعالیت های ماجراجویی سازمان یافته توسط ارائه کنندگان خدمات محلی را در بر گیرد یا به صورت مستقل سازمان یابد، فعالیت ها نیز ممکن است تک بعدی یا چند بعدی باشند
