قلعه قهقهه، زندانی مخوف در اردبیل!

شهر مشگین شهر اردبیل، قدمت فراوانی دارد. بیشتر مردم، این شهر را با چشمه‌های آب گرم و ویژگی‌های طبیعی آن، می‌شناسند، اما این شهر دارای اماکن گردشگری تاریخی نیز است و تعداد زیادی از مسافران، برای بازدید از این اماکن، راهی استان اردبیل، می‌شوند. یکی از این جاذبه‌های تاریخی، قلعه قهقهه است. بسیاری این قلعه را مربوط به زمان صفویان، می‌دانند، درحالی‌که قدمت این قلعه، بسیار بیشتر از دوره صفویان است. همچنین، این قلعه، به دلیل زندان مخوف سیاسی که در آن وجود دارد، معروف است. در این مقاله از الی گشت، به معرفی قلعه قهقهه، می‌پردازیم. با ما همراه باشید!

قلعه قهقهه کجاست؟

این قلعه در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی مشگین شهر استان اردبیل، نزدیک روستای کنچوبه و قره آغاج کلان، واقع شده است. این قلعه بر روی تپه‌ای به ارتفاع ۳۰۰ متر، ساخته شده و مساحت آن ۵ هکتار است. در این قلعه تاریخی ۵ استخر و برج‌های دیده بانی ۸ ضلعی و ۵ ضلعی وجود دارد. قلعه قهقهه، در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ قلعه قهقهه در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

تاریخچه قلعه قهقهه

پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناسی، نشان می‌دهد که قدمت این قلعه، به دوران پیش از اسلام می‌رسد. این قلعه به دلیل آن‌که در ارتفاع بالا، ساخته شده و در اطراف آن موانع طبیعی، فراوان است، قلعه‌ای بود، که نفوذ به آن را بسیار سخت می‌دانستند. همین مسئله، از دلایلی بود، که این قلعه در دوره صفویه اهمیت فراوانی پیدا کرد و به مخزن دارایی‌های سلطنتی تبدیل شد. نام دیگر این قلعه «قاقاه قالاسی» است. همچنین این قلعه، در دوره صفویه، به عنوان یک زندان سیاسی استفاده می‌شده است. نام این قلعه، در کتاب «زندانی قلعه قهقهه»، نوشته حمزه سردادور، آورده شده است.

ازآنجایی‌که این قلعه، در مسیر هیچ رودی نیست و فاصله زیادی با رودخانه‌ها و منابع تأمین آب دارد؛ به همین دلیل، ساکنان قلعه مجبور بودند، که خود آب را ذخیره کنند. آن‌ها این‌کار را با ذخیره آب، برف‌وباران، انجام می‌دادند. در این قلعه، حفره‌هایی که برای انجام این‌کار تعبیه کرده بودند، دیده می‌شود.

نامگذاری

نام این قلعه به معنی، آواز کبک و یا خنده بلند است. بسیاری دلیل این نامگذاری را، این می‌دانند که موقعیت جغرافیایی قلعه، موجب می‌شد، صداها در قلعه می‌پیچیدند و فضای مخوفی را برای ساکنان، ایجاد می‌کردند.

زندان

دلیل اصلی شهرت این قلعه، زندان مخوف سیاسی آن است که در دوران صفویه، از آن استفاده می‌کردند. داستان‌های این شهرت ازاین‌قرار است:

«اسماعیل میرزا که سلطان قزلباش بود و در قلعه قهقهه زندانی، بر سر درگیری با امیر وقت قلعه قهقهه، او را از مسند قدرت کنار می‌زند. همین امر موجب می‌شود که در میان سران قزلباش، اختلاف بیفتد. این اختلاف تنها به این دلیل نبود و از آن رو که ولیعهد، به بیماری چشم مبتلا بود، بسیاری از سران قزلباش، اسماعیل میرزا، پسر دیگر شاه را به‌عنوان، ولیعهد می‌خواستند.

همچنین یک‌بار، در سال ۲۴ سلطنت شاه عباس، زندانیان این زندان شورش کرده و نگهبان زندان را کشتند. این قلعه دو ماه در تصرف زندانیان بود و پس از آن با وعده عفو، توانستند این شورش را بخوابانند.»

معماری قلعه قهقهه

این قلعه با آجر و گچ آهک ساخته شده است. قلعه بر روی تپه‌ای با ارتفاع ۳۰۰ متر ساخته شده و حفره‌هایی در آن برای ذخیره آب تعبیه شده بود. به دلیل ارتفاع بلند آن، قلعه حصاری طبیعی و غیر قابل نفوذ دارد.

همچنین، ورود به این قلعه، دشوار بوده و فقط در شرایط آب و هوایی مناسب، می‌توانستند وارد این قلعه شوند. در دور تا دور قلعه، سه دیواره دارد، که بر روی هر کدام از این دیواره‌ها دروازه‌ای است. دیواره اصلی چهار برج دارد و دو عدد از این برج‌ها، بر بالای دروازه، قرار گرفته‌اند.

زندان، در حصار چهارم قلعه بود و راه ورود آن حفره‌ای طبیعی، در دل سنگی بزرگ است. چیزی که این زندان را مخوف‌تر می‌کرد، مجاورت آن با دره‌ای ۸۰ متری است، که موجب می‌شد، به راحتی بتوان شورشیان خطرناک را در آن نگه‌داری کرد.

راه‌های دسترسی به قلعه قهقهه

حال که ویژگی‌ها و تاریخچه این قلعه تاریخی را بیان کردیم، نوبت به آن است، که درباره راه‌های دسترسی به این قلعه سخن بگوییم. همان‌طور که گفتیم، این قلعه در شهر مشگین شهر استان اردبیل قرار دارد و نخستین کاری که باید برای بازدید از این قلعه انجام دهید، رفتن به شهر مشگین شهر است. شما از راه‌های زیر، به قلعه قهقهه بروید:

1. از جاده مشگین شهر-پارس آباد، از کنگرلو عبور کنید، هنگامی که به یک سه راهی رسیدید، تابلویی را در سمت چپ خود می‌بینید، که مسیر دسترسی به قلعه قهقهه را به شما نشان می‌دهد.
2. از جاده اهر- ورگهان، به روستای وجنی بروید و از آن‌جا می‌توانید، مسیر دسترسی به قلعه قهقهه را بیابید.

نکات مهم

در پایان به بیان چند نکته مهم، برای بازدید از این قلعه و ویژگی‌های قلعه قهقهه، می‌پردازیم:

• در کتاب‌های تاریخی، به این قلعه، قلعه ماران نیز می‌گفتند. از دیگر نام‌های این قلعه، می‌توان به کهن دژ یا قلعه قدیمی اشاره کرد.
• بلندترین بخش این قلعه که هم اکنون تخریب شده، در بخش جنوبی آن قرار دارد.
• برای بازدید از این قلعه، کفش‌های مناسب پیاده‌روی بپوشید، چرا که باید مسیر نسبتاً طولانی را پیاده بروید، تا به این قلعه برسید.
• در اطراف قلعه، خبری از امکانات رفاهی و فروشگاهی نیست، پس مطمئن شوید که تمام وسایل موردنیاز را با خود می‌برید.
• مسیر قلعه قهقهه، دارای شیب تندی است، بنابراین اگر به همراه خود سالمند و یا کودک دارید، به شما توصیه می‌کنیم که از بازدید این قلعه، صرف‌نظر کنید، تا با مشکلی مواجه نشوید.
• برای بازدید از قلعه قهقهه، احتیاج به پرداخت هزینه ندارید و بازدید از این قلعه، رایگان است.
• پوشش شبکه در این قلعه مطلوب نیست و نمی‌توان از خدمات مخابراتی به‌راحتی استفاده کرد.
• حتماً در هنگام بازدید از این قلعه تاریخی، در حفاظت از دیواره‌ها و دیگر اجزای آن، کوشا باشید.

سخن پایانی

اگر در پی بازدید از یک قلعه تاریخی، در میان طبیعت زیبا هستید، قلعه قهقهه، یکی از بهترین انتخاب‌ها برای شماست. این قلعه در شهر مشگین شهر استان اردبیل واقع شده است و برای رسیدن به آن، باید چیزی نزدیک به یک ساعت، پیاده‌روی کنید.

شاید شهرت این قلعه، به دوران صفویه بازگردد، اما تحقیقات باستان‌شناسی قدمت این قلعه را، به دوران پیش از تاریخ بازمی‌گرداند. این قلعه، زندان مخوف داشته که از آن برای نگه‌داری زندانیان سیاسی استفاده می‌کردند. در این مقاله از الی گشت، به بیان هر آن‌چه که لازم بود، درباره قلعه قهقهه بدانید، پرداختیم. امید است که مفید واقع شود.

سؤالات متداول

۱.قلعه قهقهه کجاست؟

 این قلعه در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی مشگین شهر استان اردبیل، نزدیک روستای کنچوبه و قره آغاج کلان، واقع شده است.

۳.دلیل نامگذاری قلعه قهقهه چیست؟

نام این قلعه به معنی، آواز کبک و یا خنده بلند است. بسیاری دلیل این نام‌گذاری را، این می‌دانند که موقعیت جغرافیایی قلعه، موجب می‌شد، صداها در قلعه می‌پیچیدند و فضای مخوفی را برای ساکنان، ایجاد می‌کردند.

۴.قدمت قلعه قهقهه چقدر است؟

پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناسی، نشان می‌دهد که قدمت این قلعه، به دوران پیش از اسلام می‌رسد. اما دلیل شهرت آن به دوران صفویه باز می‌گردد و همین امر موجب می‌شود که بسیاری، زمان ساخت قلعه قهقهه را به‌اشتباه، به دوران صفویه نسبت بدهند.

مطالب مرتبط:
راهنمای سفر به اردبیل
جاذبه های دیدنی اردبیل، از جنگل فندقلو تا دریاچه شورابیل