قلعه قهقهه، زندانی مخوف در اردبیل!

قلعه تاریخی قهقهه

در استان زیبای اردبیل و در ۸۵ کیلومتری شمال شرق شهرستان مشکین شهر از شهرهای این استان، یک بنای تاریخی مهم قرار دارد که هم تاریخی شنیدنی دارد و هم معنی لغوی آن جالب است که به قلعه تاریخی قهقهه معروف است. این دژ یا قلعه که به ترکی قاه‌ قاه قالاسی نام دارد و معنی آن به فارسی یعنی قلعه قهقهه، از نظر لغوی به معنی صدای بلند خنده است و یک نظر دیگر هم هست که به معنی آواز کبک است.

شهرت و معروفیت بسیار زیاد قلعه تاریخی قهقهه در تاریخ به خاطر این است که محل زندانی شدن و حبس اشخاص تاریخی و سیاسی معروفی مثل شاهزادگان عصر صفویه و دیگر افراد در دوره های گذشته است. قلعه تاریخی قهقهه در بخش مرادلو و در میان روستای قره آغاج کلان و روستای گنچویه از روستاهای مشکین‌ شهر است. امروز الی گشت در ایرانگردی آخر هفته شما را به قلعه تاریخی قهقهه می برد تا با حوادث تاریخی و ویژگی های طبیعی این قلعه آشنا شوید.

تاریخچه قلعه تاریخی قهقهه

مطالب مرتبط:
راهنمای سفر به اردبیل
جاذبه های دیدنی اردبیل، از جنگل فندقلو تا دریاچه شورابیل

بر اساس آنچه که در تحقیقات باستان‌شناسان و تاریخ نگاران درباره تاریخ این قلعه ثبت شده قدمت بنای این قلعه را از دوران قبل از اسلام می دانند و گویا در این دوران این قلعه یک پایگاه مهم محسوب می شده است بویژه در دوره بابک و نیز در دوره صفویان اهمیت ویژه ای داشته است تا جایی که سال‌ها به عنوان خزانه سلطنتی بوده و همچنین به عنوان مهم‌ ترین زندان کاربرد داشته است. تاریخ این دژ یا قلعه تاریخی قهقهه در زمان صفویان بویژه حائز اهمیت است.

امکانات طبیعی موجود در قلعه قهقهه و تغییر کمی که انسان در آن بوجود آورده این قلعه را به عنوان یک بنای طبیعی تاریخی معروف کرده است که به عنوان قلعه ای دست نیافتنی و محکم، امن ترین و بهترین مکان برای نگهداری جواهرات سلطنتی و خزاین شاه بوده و از طرفی مکانی به دور از هرگونه دسترسی برای حبس و زندانی کردن زندانیان سیاسی و شورشیان محسوب می شد.

در کتاب عالم آرای عباسی تالیف اسکندر بیگ در توصیف این قلعه آمده است که این قلعه در قراچه ‌داغ بر بلندی قله ی کوهی سنگی قرار گرفته و قلعه‌ ای مستحکم وعالی است. در کتاب خلد اثر محمد یوسف واله اصفهانی هم به موقعیت و ویژگی های طبیعی این قلعه اشاره شده است. اما از مهمترین و مشهورترین زندانیان دژ قهقهه یا قلعه تاریخی قهقهه فرزند شاه تهماسب یکم صفوی یعنی اسماعیل میرزا است که در حقیقت همان شاه اسماعیل دوم و پسر ارشد شاه تهماسب یکم که سرکرده و سلطان قزلباش‌ ها است. شاه اسماعیل دوم در جنگجویی و شجاعت شهره بود و در میدان مبارزه شمشیر زنی بی پروا بود که در نتیجه دخالت بی اندازه در امور سلطنت پدرش شاه تهماسب، و سرپیچی از دستورات او دستگیرش کردند و به مدت نوزده سال و اندی در زندان مخوف و وحشتناک این قلعه عمر را سپری کرد تا اینکه مرگ پدر چرخ گردون را به کام و رام او گرداند و با رهایی از این قلعه بر مسند قدرت نشسته و تاج و تخت شاهی را بدست آورد. طبیعی است که این شاهزاده صفوی بعد از به قدرت رسیدن همه کسانی را که در این نوزده سال در حق او حتی کوچکترین اهمال و کوتاهی و قصوری کرده بودند و برای آزادی او تلاش نکرده بودند گردنشان را با تیغ تیز انتقام بنوازد و همه را از میان بردارد.

زندانی معروف دیگر قلعه تاریخی قهقهه، خان احمد خان بود که این فرد امیر خطه گیلان بود و در نیمه دوم قرن دهم هجری پس از یک طغیان دستگیر شده و در زندان وحشتناک قلعه مدتی را به سر برد. همچنین دیگر شاهزادگان وامیران دوره صفویه مثل برادر شاه تهماسب به اسم سام میرزا، القاص میرزا، اسماعیل دوم، امیرخان موصلوی ترکمان حاکم تبریز که علیه شاه محمد خدابنده شورش کرد و چند تن دیگر از زندانیان قلعه تاریخی قهقههه هستند. شورش زندانیان قلعه تاریخی قهقهه ‌درسال ۱۰۱۹ در دوره سلطنت شاه عباس اول آخرین اتفاق مهم قهقهه محسوب می شود.

آب و هوا و ویژگی های طبیعی قلعه تاریخی قهقهه

این قلعه چون در منطقه ای کوهستانی واقع شده هوای آب و هوای آن در زمستان سرد و در تابستان معتدل است بنابراین چنانچه قصد بازدید از این قلعه را داشتید فصل بهار و نوروز تا نیمه اردیبهشت ماه را برای سفر انتخاب کنید چون در زمستان برای صعود به قلعه هوا چندان مناسب نیست و در تابستان هم آب و هوای منطقه ای که قلعه در آن قرار دارد خیلی گرم است. قلعه بر روی تپه‌ سنگی به بلندی ۳۰۰ متر از زمین‌های پیرامون خود قرار گرفته و حصار غیرقابل نفوذی در اطراف آن تعبیه شده است.

آب قلعه از محل تجمع آب‌ حاصل از بارش باران و برف است. مرتفع ترین قسمت قلعه بخش جنوبی آن است. آثاری از یک ساختمان در قلعه به جا مانده که البته خود آن ساختمان در حال حاضر با خاک یکسان شده و احتمالا محل نگهبانی قلعه بوده است، مصالح این ساختمان از ملات گچ آهک و آجر است. قلعه سه دیوار دارد که حصار چهارم به عنوان زندان بوده است. زندان قلعه در انتهای قسمت شرقی قلعه قرار دارد و زندان به پرتگاه و دره‌ای ۸۰ متری مشرف است. این بنای تاریخی در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ثبت شد.

مسیر دسترسی به قلعه تاریخی قهقهه

برای بازدید از قلعه باید به اردبیل سفر کرد. قلعه قهقهه در۲۰ کیلومتری روستای وجنی قراردارد و از دو مسیر امکان رفتن به آنجا وجود دارد. یکی ازطریق جاده مشکین شهر به پارس آباد که باید در این مسیر از کنکرلو عبور کرده و به یک سه راهی رسید و بعد در سمت چپ سه راهی تابلو قلعه را می توانید ببینید. از سه راهی تا قلعه ۴۵ کیلومتر فاصله است. مسیر دسترسی دوم از جاده اهر – ورگهان است که از این مسیر به روستای وجنی می رسید و بعد می توانید به سمت قلعه بروید.